07.03-9.05.2017 - Wystawa "Ekslibris polski - techniki i twórcy" - Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy

belka platforma

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
brała udział w projekcie Regionalna Platforma Informacyjna – Kultura na Mazowszu

Szanowni Państwo,

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego zaprasza do obejrzenia wystawy pt." Ekslibris polski - techniki i twórcy".

Ekslibris1 Ekslibris to niewielka odbitka graficzna zawierająca w polu kompozycji napis złożony ze zwrotu ex libris lub jego zamiennika – ex bibliotheca, z księgozbioru, z książek – oraz z imienia i nazwiska właściciela, bądź nazwy instytucji (biblioteki, muzeum, urzędu). Taką odbitkę przyklejano na wewnętrzną stronę przedniej okładki książki. Swoją nazwę wywodzi od łacińskiego słowa ex libris – co znaczy z książek i zrodził się z potrzeby zabezpieczenia tychże przed zagubieniem bądź kradzieżą. Z czasem stał się ich elementem zdobniczym.

W Polsce zwyczaj ten ma już ponad pięćsetletnią tradycję. Najstarszy polski ekslibris pochodzi z 1516 r. i należał do kanclerza wielkiego koronnego, arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Drzewickiego. Wyprzedziły nas tylko Bawaria (1470 r.) i Szwajcaria (1498 r).

Pierwsze znaki własnościowe (były to głównie herby rodowe i inicjały właścicieli) powstawały dla członków rodzin królewskich, dostojników świeckich i duchownych. Wykonane były techniką drzeworytniczą.

W XVII wieku do grona posiadaczy znaków książkowych dołączyli członkowie rodów szlacheckich, możnowładcy, biblioteki szkolne, kapitulne, klasztorne i miejskie. Biblioteka Rady Miejskiej Gdańska była pierwszą instytucją publiczną, która posiadała swój ekslibris a Jonasz Silber, rytownik gdański, który go wykonał w 1597 r. pierwszym znanym z nazwiska twórcą znaków książkowych. Pojawiły się ekslibrisy portretowe zawierające wizerunek właściciela księgozbioru oraz ekslibrisy donacyjne, służące do oznaczania książek ofiarowanych bibliotekom, na których umieszczano imię i nazwisko darczyńcy. Nastąpiły też zmiany w technice wykonywania ekslibrisów. Obok drzeworytu pojawił się miedzioryt, który zyskiwał sobie coraz większą popularność wśród twórców.

Wzrost liczby księgozbiorów w XVIII w. spowodował znaczne rozpowszechnienie ekslibrisów. Nastąpiła wręcz na nie moda. Księgoznak przybierał bardzo różnorodne formy - od skromnej, prostej, drukowanej nalepki z napisem określającym właściciela książek (tzw. ekslibrisy drukarskie) przez bardzo ozdobne ekslibrisy heraldyczne do dekoracyjnych tablic ozdobionych girlandami kwiatów, księgami, elementami architektonicznymi bądź postaciami. Powszechnie używaną techniką był miedzioryt. Stosowano też akwafortę. Osiemnastowieczne ekslibrisy reprezentują bardzo zróżnicowany poziom artystyczny. Wynika to z faktu, że obok wybitnych artystów takich jak Franciszek Balcewicz z Wilna, Jan Fryderyk Mylius czy Mateusz Deisch z Gdańska tworzeniem księgoznaków zajmowali się też amatorzy.

Wiek dziewiętnasty przyniósł spadek poziomu artystycznego znaku własnościowego. Rozpowszechniły się – proste w swej formie – ekslibrisy drukarskie i kaligraficzne. W drugiej połowie stulecia natomiast księgoznak zyskał nową funkcję – stał się przedmiotem zainteresowania zbieraczy grafiki. Miało to wpływ na wzrost poziomu artystycznego ekslibrisu, jego masowość oraz na zmiany w przyszłości. Znacznemu rozwojowi znaku własnościowego sprzyjał także dalszy postęp w drukarstwie. Powstały nowatorskie techniki graficzne – litografia i cynkotypia.

W XX wieku wzrost wartości artystycznej znaku książkowego, miał bezpośredni związek z rozwojem nowoczesnej grafiki. Pod wpływem secesji i rodzimej sztuki ludowej zmieniła się jego forma. Pojawił się bogaty kolorystycznie ekslibris młodopolski, charakteryzujący się zwiększonym formatem, stylizowaną dekoracyjnością i kompozycją przepełnioną symbolami. Można też dostrzec ślady awangardowych kierunków w sztuce – ekspresjonizmu, kubizmu i formizmu. Ruch kolekcjonerski zataczał coraz szersze kręgi. Ekslibris2

Tworzeniem księgoznaków zajmowali się wybitni artyści tacy jak Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, czy Stanisław Ignacy Witkiewicz. Ze szkoły Leona Wyczółkowskiego wywodzili się: Jan Bukowski, Stanisław Jakubowski, twórca ponad stu ekslibrisów, głównie drzeworytów i miedziorytów, Konstanty Brandel – mistrz akwaforty, Wacław Waśkowski czy Tadeusz Tuszewski. Ogromny wpływ na rozwój ekslibrisu drzeworytowego miał wybitny grafik i pedagog Władysław Skoczylas, który choć sam uprawiał znak własnościowy sporadycznie (zostawił ich zaledwie kilka) to spośród jego uczniów ekslibris uprawiali niemal wszyscy. Najwybitniejsi to Stanisław Ostoja-Chrostowski, którego księgoznaki wyróżniają się precyzją rysunku, niezwykłą elegancją i nieskazitelną techniką, Tadeusz Cieślewski syn, który okres największej świetności przeżywał w latach okupacji, Stefan Mrożewski zwany czarodziejem rylca i Kazimierz Wiśniewski – twórca ponad pięciuset ekslibrisów drzeworytowych. Do wybitnych twórców ekslibrisu należy zaliczyć również Wiktora Zbigniewa Langnera, Adama Młodzianowskiego, Czesława Borowczyka, Jerzego Hoppena, Wojciecha Jakubowskiego, Jerzego Jarnuszkiewicza, Stanisława Dawskiego. Na uwagę zasługuje też twórczość grafika amatora Zbigniewa Dolatowskiego – autora kilkuset znaków własnościowych.

Obecnie ekslibris nadal cieszy się zainteresowaniem, ale zmieniła się jego rola. Zachował swoją zewnętrzną formę, lecz nie służy już ochronie książek. Stał się obiektem grafiki warsztatowej, osobliwym dziełem sztuki, tworzonym dla przyjaciół, znajomych, na zamówienie kolekcjonerów bądź na wystawy. Stał się formą osobistej wypowiedzi artysty nie mając nic lub zgoła niewiele wspólnego z ekslibrisem właściwym tzn. ze znakiem własnościowym książki.

Na wystawie zaprezentowano prace 27 artystów polskich wykonane w różnych technikach graficznych: drzeworycie, miedziorycie, linorycie, akwaforcie, litografii, cynkotypii kreskowej i suchej igle. Każda z plansz prezentuje ekslibrisy wykonane tylko jedną techniką aby łatwiej można było dostrzec jej cechy charakterystyczne a jednocześnie wychwycić różnice między poszczególnymi odbitkami np. między drzeworytem a miedziorytem, suchorytem czy litografią.

Wszystkie przedstawione ekslibrisy pochodzą z kolekcji bibliofila, kolekcjonera, miłośnika i znawcy znaków książkowych Janusza Mikołaja Szymańskiego przekazanej Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy na mocy testamentu właściciela.

Wystawę można oglądać w holu głównym Biblioteki przy recepcji.

Serdecznie zapraszamy!