Marcin Szczygielski, Teatr Niewidzialnych Dzieci, Instytut Wydawniczy Latarnik, Warszawa 2016
Teatr Niewidzialnych Dzieci Marcina Szczygielskiego otrzymał pierwszą nagrodę w tegorocznym IV Konkursie Literackim im. Astrid Lindgren, organizowanym tradycyjnie przez Fundację ABC XXI Cała Polska czyta dzieciom. Należy do nielicznych książek dla młodych czytelników, w których ważną rolę odgrywają wydarzenia poprzedzające wprowadzenie w Polsce stanu wojennego oraz realia pierwszych dni „wojny polsko-polskiej”.
Pozornie Teatr Niewidzialnych Dzieci jest powieścią realistyczną, historią osieroconego Michała, który trochę nieporadnym, miejscami nazbyt afektowanym stylem (świetna stylizacja!) opisuje swoje pobyty w różnych domach dziecka – jednym, opartym na restrykcyjnych metodach wychowawczych, i drugim, zupełnie odmiennym, do złudzenia przypominającym prawdziwy dom, w którym wprawdzie nie ma rodziców, ale są bardzo bliscy sobie ludzie.
W istocie książka Marcina Szczygielskiego jest powieścią złożoną, której percepcja przebiega na kilku poziomach znaczeniowych. Osoby, które pamiętają lub znają z opowieści wydarzenia z początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, dostrzegą w niej wyraźne odniesienia do współczesnej historii Polski, a losy Michała, głównego bohatera, spróbują odczytać jako metaforyczne losy Polaków – usiłujących jakoś odnaleźć się w komunistycznej rzeczywistości, ale często płacących za to ogromną cenę. Jedną z nich była tzw. emigracja wewnętrzna, której metaforą może być fantastyczna, ale i upiorna, destrukcyjna podróż Michała w przestrzeń międzygwiezdną.
Znakomitym pomysłem autora książki jest wprowadzenie do powieści teatru wraz z jego magią. Dzieci, zainspirowane przez nową koleżankę i zachwycone jej aktorskim i reżyserskim talentem, przygotowują pod koniec 1981 roku sztukę opartą na własnych traumatycznych doświadczeniach wyniesionych z pobytów w domach dziecka. Często używają słów, które słyszą w rozmowach dorosłych; na przykład tytuł sztuki brzmi: Solidarność niewidzialnych, czyli zwycięstwo! Przedstawienie planują na niedzielę 13 grudnia. Tego dnia jednak dzieją się rzeczy, których nikt z nich nie przewidział, m.in. aresztowanie dwóch wychowawczyń, członkiń „Solidarności”. Osamotnione dzieci próbują sobie wytłumaczyć, co się dzieje w Polsce, nie rezygnują jednak z premiery sztuki, w której nie dostrzegają żadnych odniesień politycznych. Spektakl zostaje wystawiony kilka dni później na jednym z głównych placów Lublina. Przedstawienie wywołuje falę patriotycznych i wolnościowych skojarzeń i zmienia się w cichą manifestację przypadkowych przechodniów. Wskutek interwencji ZOMO dochodzi do tragedii.
Marcin Szczygielski po raz kolejny udowodnił, że nie boi się ryzykownych tematów, z którymi wielu dorosłych nie potrafi się zmierzyć. Jego powieść nie ma zresztą wyraźnego adresata. Może nim być każdy, kto opanował sztukę czytania i zachował wrażliwość. Dziecięcą? Raczej ludzką.
/E.G./
