Co to jest sztuka? Czy sztuka jest dla każdego? Co autor miał na myśli? Po co to zostało zrobione? Wiele projektów artystycznych wydaje się kontrowersyjne, stworzone „bez sensu”, wymykające się kanonom estetyki i temu, czego zazwyczaj od sztuki się oczekuje. Co z dziełami, na których widok odbiorca nie wie, co powiedzieć? Jednym ze sposobów, aby pobudzić wyobraźnię jest właśnie wyjście poza szablonowe myślenie – w czym pomagają poniższe tytuły. Okazuje się, że na pytania postawione na początku akapitu nie ma jednej, „prawidłowej” odpowiedzi.

Czytaj więcej...

Współczesny świat umożliwia realizowanie młodym ludziom realizację własnych ambicji i planów, ale wymaga też od nich siły i determinacji w dążeniu do celu. Różne idee i pomysły na życie, często sprzeczne, bywają propagowane przez ludzi, którzy nie dopuszczają kompromisów i próbują narzucić innym swój światopogląd jako jedyny słuszny. Odnalezienie własnej drogi w takich warunkach wymaga odwagi do przeciwstawienia się oczekiwaniom innych. Książki w tej kategorii przedstawiają losy postaci kontestujących schematy życia społecznego, do których nie umieją i nie chcą się dopasowywać.

Literatura piękna

Nicholas Gannon, Podróż na koniec świata, przeł. Maria Grabska-Ryńska, Katowice: Debit, 2018 – Archer Helmsley jest wnukiem pary słynnych podróżników. Kiedy ci nie powracają z jednej z wypraw, wraz z przyjaciółmi postanawia wyruszyć w świat, żeby sprowadzić ich bezpiecznie do domu. Muszą jednak stawić czoła sceptycznym dorosłym, własnym słabościom oraz światu, który okazuje się o wiele bardziej niezrozumiały, niż myślał. Spokojnie prowadzona narracja pokazuje nieszablonowe podejście do tematyki przygody oraz tego, jak może rozwijać. Podkreśla też siłę przyjaźni, która daje siłę nawet w najtrudniejszych okolicznościach i łączy ludzi o bardzo różnych osobowościach.

Gosia Herba i Mikołaj Pasiński, Słoń na księżycu, Poznań: Centrala, 2016 – pewnego dnia astronomka odkrywa, że na pozornie pustym Księżycu mieszka słoń. Kiedy odkrywczyni spotyka się z niedowierzaniem ze strony Towarzystwa Księżycowego, postanawia osobiście polecieć w kosmos, żeby udowodnić wszystkim, że ma rację. Oryginalnie ilustrowana książka opowiada o tym, że warto bronić własnego zdania w konfrontacji z opiniami tych, których uważa się za autorytety. Przynależność do prestiżowej organizacji nie zapewnia monopolu na słuszność; historia astronomki może być przykładem, że wszystkie twierdzenia, niezależnie od ich ugruntowania, zwłaszcza te niepotwierdzone doświadczeniem, warto i należy podważać i walczyć o swoje.

Yoon Ha Lee, Smocza Perła, przeł. Agnieszka Fulińska i Aleksandra Klęczar, Kraków: Galeria Książki 2019 – trzynastoletnia Min mieszka na pustynnej planecie Jinju i marzy o wstąpieniu w szeregi Sił Kosmicznych, które umożliwiłyby jej podróżowanie po odległych światach. Kiedy znika jej brat i wszyscy posądzają go o dezercję ze wspomnianej jednostki, dziewczyna wyrusza samotnie w awanturniczą wyprawę, żeby sprowadzić go do domu i oczyścić z zarzutów. Musi przy tym stawić czoła oczekiwaniom swojej rodziny, uprzedzeniom żywionym przez ludzi wobec istot jej rodzaju, własnym lękom i niepewności. Podczas podróży napotka też wiele trudnych wyborów etycznych i moralnych, które nie tylko uświadomią jej, kim jest, lecz także pozwolą się rozwinąć i sprawią, że nigdy już nie będzie tą samą osobą.

Jean-Yves Ferri, Didier Conrad, Córka Wercyngetoryksa, przeł. Andrzej Frybes i Marek Puszczkiewicz, Warszawa: Egmont, 2019 – Wercyngetoryks, legendarny wódz Galii, przekazuje swojej córce Adrenalinie torkwes, insygnium władzy, i prosi o to, żeby kontynuowała jego dzieło stawiania oporu Rzymianom. Nastolatka zostaje oddana pod opiekę Asteriksa i Obeliksa i oczekuje się od niej, że dostosuje się do życia wioski, w której musi się ukrywać. Tymczasem Rzymianie zamierzają odebrać jej torkwes i zrobić z niej porządną mieszkankę imperium. Adrenalina próbuje znaleźć sposób na wyplątanie się z sieci oczekiwań i zobowiązań, w którą wpada wbrew swojej woli. Okazuje się także, że wielu innych młodych mieszkańców wioski nie chce iść śladami swoich rodziców i ma całkiem inne pomysły na życie. Wokół Adrenaliny, wolnego ducha, szybko formuje się grupa, która nie zamierza poddawać się woli rodziców czy wymogom tradycji i stara się wywalczyć dla siebie możliwość wyboru dalszego losu.

Myriam Sayalero, Baśnie, których nie czytano dziewczynkom, il. Mikołaj Rejs, przeł. Barbara Bardadyn, Warszawa: Wydawnictwo Juka-91, 2018 – zbiór baśni z różnych stron świata, które łączy ze sobą pragnienie samodzielnego decydowania o swoim losie. Spotykamy tu silne postaci kobiece, które nie poddają się społecznym konwenansom i kiedy sprawy przybierają niepomyślny obrót, biorą je w swoje ręce, niezależnie od tego, czy kobietom to przystoi, czy nie. Odważna Jimena udaje mężczyznę, żeby wstąpić do armii państwa przegrywającego wojnę, Śnieżyczka pomaga królewiczowi wyplątać się z zobowiązań zaciągniętych wobec jej ojca-diabła, księżniczka ratuje swojego wybranka przed śmiercią zapowiedzianą w przepowiedni. To tylko kilka przykładów z różnorodnej galerii postaci, które nie pozwalają na to, żeby ktokolwiek inny dyktował im warunki – same ustalają własne zasady i dążą do życia w zgodzie z tym, czego same pragną.

Żyjemy w dobie wzmożonej ekspansji i ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze, w czasie kryzysu ekologicznego, którego symptomy zaczęły być odczuwalne wyraźnie zarówno przez ludzi, jak i zwierzęta już w drugiej połowie XIX wieku. Sytuacja ta zmusza człowieka do zweryfikowania swych relacji ze światem natury. Dyskurs na temat tożsamości człowieka, świata, w którym żyje ludzkość, relacji pomiędzy naturą a kulturą toczy się także w literaturze dla dzieci i młodzieży, która, podobnie jak twórczość literacka dla dorosłych, uczestniczy w pełni w tej ciągle żywej wymianie myśli, doświadczeń, obserwacji. Na literackiej mapie autorów piszących dla dzieci zawsze pojawiali się twórcy, których charakteryzowała duża wrażliwość na losy świata przurody (za granicą np. Hugh Lofting, Astrid Lindgren, Anna Sewell, Jack London, w Polsce m.in. Zofia Urbanowska, Maria Buyno-Arctowa, Maria Konopnicka, Janusz Korczak, Jan Brzechwa, Joanna Kulmowa, Joanna Papuzińska). W literaturze na przełomie wieków XX i XXI zjawisko to jeszcze przybrało na sile, wzmocnione przez wpływ nowoczesnych dyskursów. W polskiej literaturze dziecięco-młodzieżowej podejmowane są obecnie zagadnienia ważne społecznie, takie jak zarówno krytyka wyniszczającej środowisko naturalne działalności człowieka, jak i cierpienia zadawane zwierzętom na dużą skalę, pytania o przyzwyczajenia żywieniowe ludzi obejmujące jedzenie mięsa czy o granice odpowiedzialności ludzi wobec zwierząt.

Literatura piękna

Millie Marotta, Znikające królestwo, przeł. Joanna Wajs, Warszawa: Nasza Księgarnia, 2019 – atlas zwierząt z ilustracjami wykorzystującymi grę geometrycznymi wzorami przedstawia wybrane przez autorkę gatunki zwierząt zagrożone wyginięciem. Każdy z nich jest przedstawiony w sposób podkreślający jego wyjątkowość i niezwykłość. Rola ingerencji człowieka w życie zwierząt została przedstawiona jako jeden z kontekstów, nie wybija się na pierwszy plan, dzięki czemu uwaga może się skupić właśnie na zwierzętach. Książka przedstawia bogactwo ich świata i zachęca młodych czytelników i młode czytelniczki do codziennych działań, które pomogą je ochronić przed zniknięciem.

Amélie Fléchais, Czerwone wilczątko, tłum. Ana Brzezińska, Warszawa: Kultura Gniewu, 2017 – pewnego dnia wilczątko zostaje wysłane przez mamę do babci z upolowanym zającem (babcia jest już za stara na samodzielne polowanie). Tytułowa postać wędruje przez las, w którym rządy terroru sprawuje myśliwy, gdzie musi stawić czoła ludzkiej hipokryzji i dwulicowości, żeby bezpiecznie wrócić do domu. Retelling historii o Czerwonym Kapturku opowiada o świecie, w którym ludzkie ambicje i żal prowadzą do zaburzenia naturalnej równowagi. Książka podkreśla, jak istotną rolę odgrywa człowiek w kształtowaniu środowiska i relacji między jego mieszkańcami – zarówno w negatywnym, jak i pozytywnym sensie. Pokazuje też, że raz zaburzone, środowisko będzie starało się powrócić do stanu równowagi, często kosztem tych, którzy doprowadzili do jego zniszczenia.

Tina Oziewicz, Awaria elektrowni, ilustr. Rita Kaczmarska, Wydawnictwo Dwie Siosry, Warszawa 2019. Bogato ilustrowana książka, odpowiednia już dla pięciolatków, wpisuje się w ekologiczny nurt w literaturze dziecięcej, ale jest jednocześnie inna niż większość dostępnych na rynku pozycji – bardziej liryczna, nastrojowa (także dzięki grafikom Rity Kaczmarskiej), oszczędna w słowa, lecz bogata w sensy. Pisarka przedstawia sugestywny opis roślin i zwierząt, które w obliczu tytułowej awarii, gdy w mieście gasną światła, wracają do naturalnych zachowań – tych, od których odeszły wskutek szeroko diagnozowanego, ale często niezauważanego, zbywanego milczeniem zjawiska: zanieczyszczenia światłem. Obserwujemy, jak w tę wyjątkową noc przypominają sobie świat bez prądu; czasy, gdy nie musiały dostosowywać się do warunków narzuconych im przez ludzi. Człowiek jest częścią przyrody – zdaje się mówić Tina Oziewicz, poszerzając ramy wspólnoty i włączając w nią także byty nie-ludzkie. To niezwykle ważny komunikat także w obliczu ogólnego kryzysu klimatycznego: koniec końców, gdy gasną światła, wszyscy – i ludzie, i zwierzęta – pozostajemy oświetleni światłem księżyca i gwiazd (a także, jak pisze autorka, „błędnych ogników smartfonów”).

Marie G. Rohde, Prawdziwe potwory zagrażające naszej planecie, tłum. Dorota Goc, Wydawnictwo Esteri, Wrocław 2019. Arcyciekawa i atrakcyjnie wizualna książka w formie bestiariusza, w której zagrożenia takie jak smog, dziura ozonowa, wycieki ropy naftowej czy nadmiar plastiku zostają zaprezentowane niczym przerażające monstra. Na każdej rozkładówce widzimy określonego „prawdziwego potwora”, który opowiada o swoich straszliwych mocach i o tym, jakie szkody może wyrządzić. Uwagę zwraca porównanie negatywnych zjawisk do mitologicznych lub popkulturowych bestii: oto Ognistemu Smokowi Podgrzewaczowi towarzyszy informacja o chińskich smokach opiekuńczych, Asfaltowej Żmii Drogowej – o wikińskim wężu Jörmungandrze, Horrendalnie Haniebnemu Hałasicielowi – o porywającym dziecięce dusze dziewięciogłowym Jiu Tou Niao, Kolosalnemu King Kongowi Śmietniskowcowi – o słynnym filmowym gorylu, który użyczył bestii imienia. Mali czytelnicy i czytelniczki mogą wcielić się w role herosów lub superbohaterek walczących z tymi (nie)codziennymi przeciwnikami: w książce pojawiają się „karty potworów”, na których za pomocą czytelnych symboli oznaczono m.in. miejsce bytowania danego monstrum, datę jego odkrycia, skalę problemu, czynniki sprzyjające bestii i, co najważniejsze, sposoby na osłabienie lub pokonanie poszczególnych członków „zgrai złoczyńców”. Publikacja łączy zabawę z kształtowaniem postaw proekologicznych, popartym solidną dawką wiedzy (mapa występowania zagrożeń, oś czasu, słowniczek ważnych terminów, bibliografia).

Marcin Podolec, Bajka na końcu świata. T. 1. Ostatni ogród, Kultura Gniewu, Warszawa 2017. Pierwszy tom komiksowego cyklu o Wiktorii i psie Bajce, które razem poszukują rodziców dziewczynki w zniszczonym kataklizmem świecie. Co wydarzyło się na Ziemi? Dlaczego Wiktoria i Bajka wędrują po wysuszonym, postapokaliptycznym krajobrazie? Tego odbiorcy – przynajmniej w pierwszym tomie – się nie dowiadują. Komiks nie jest bowiem historią o tym, „co?”, „jak?” i „dlaczego?” się stało (choć domyślamy się, że stało się z winy człowieka), lecz o tym, jak radzić sobie w świecie po katastrofie. A Wiktoria i Bajka, choć niewielkie i na pozór niezbyt silne, radzą sobie paradoksalnie dobrze, nawiązując kolejne znajomości i bez większych przeszkód – choć z przygodami – wędrując za światłami, które mają je skierować do rodziców bohaterki. W tym tomie na swej drodze spotykają m.in. tapira, który opiekuje się tytułowym ostatnim ogrodem, jednym (jak się zdaje) miejscem na świecie, gdzie wciąż bujnie rozwija się roślinne życie – życie, o które trzeba dbać, aby kiedyś planeta się odrodziła.

Światowy ruch na rzecz praw dziecka pojawił się na początku XX wieku. W Polsce ich prekursorem i obrońcą był Janusz Korczak. Wyznawał zasadę, że „Nie ma dziecka, jest człowiek”, i zgodnie z nią stworzył nowoczesną pedagogikę uznającą dziecko za pełnoprawną istotę, której tak samo jak dorosłemu należy się szacunek. Dzieciństwo uważał za najważniejszy etap życia. Twierdził, że jeśli jest radosne, dziecko wyrasta na szczęśliwego dorosłego. Swoje nowatorskie zasady wychowawcze Korczak stosował w praktyce, prowadząc Dom Sierot przy ulicy Krochmalnej w Warszawie. Zbudował dziecięcą wspólnotę opartą nie na autorytecie lecz partnerstwie.  

Dziś zasady stworzone przez Janusza Korczaka i jemu podobnych pedagogów są stosowane zarówno z Polsce, jak i w większości krajów na świecie. Prawa dzieci zostały spisane i podlegają ochronie. Składają się na Konwencję o prawach dziecka przyjętą 20 listopada 1989 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Polska jest jednym z prawie dwustu państw, które ją podpisały. Na straży zawartych w konwencji praw stoi Rzecznik Praw Dziecka. Nie znaczy to, że w codziennym życiu są one bezwzględnie przestrzegane. Zdarzają się przypadki łamania praw dziecka, co często jest wynikiem ich nieznajomości, zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Ich poznaniu mogą służyć książki, które poniżej prezentujemy. 

Czytaj więcej...

Wydarzenia po drugiej wojnie światowej silnie ukształtowały naszą współczesność. Wiele osób, które pamiętają ten czas, stara się przekazać wiedzę na temat przeszłości młodszym od siebie, którzy nie doświadczyli go na własnej skórze lub byli zbyt młodzi, żeby pamiętać. Opowiadają o tym, skąd się wziął i na czym polegał socjalizm; dlaczego po II wojnie światowej Europę podzieliła żelazna kurtyna, a niektórzy musieli opuścić domy, w których ich rodziny mieszkały od pokoleń; dlaczego warunki życia w Polsce i innych krajach bloku wschodniego tak różniły się od tych na zachodzie; czym był stan wojenny i jakie wydarzenia doprowadziły do demokratycznych przemian w czerwcu 1989 roku; co działo się po tych wydarzeniach. Poniższe tytuły pomagają załatać lukę między pokoleniami i pozwalają zrozumieć, co ukształtowało nasz świat.

Czytaj więcej...

Znakiem naszych czasów stają się obrazy ludzi zmuszonych do opuszczania swoich domów w wyniku wojen czy katastrof ekologicznych. Ich wędrówki w nieznane są pełne niebezpieczeństw, a u ich celu nie zawsze czeka ich przyjazne powitanie. Książki zgromadzone w tej kategorii pomagają zrozumieć, co zmusza człowieka do wyruszenia w świat oraz na jakie przeszkody może trafić w swojej podróży. Pobudzają też do wyrobienia sobie własnej opinii na temat, o którym wiele się mówi z różnych perspektyw – przychylnych uchodźcom bądź nie – nie narzucając odpowiedzi; zachęcają także do wyciągania wniosków i odczytywania tego, co kryje się miedzy wierszami przekazów medialnych i dyskusji miedzy ludźmi o różnych poglądach.

Czytaj więcej...

Zaczęliśmy od początku, czyli od tego, „skąd się biorą dzieci?”. Odpowiedź na to nieuniknione i dla większości rodziców kłopotliwe pytanie można znaleźć w książkach, które w prosty, niekiedy żartobliwy sposób wyjawiają tajemnice naszego przyjścia na świat. Dziecko rośnie, przygląda się sobie i innym ludziom i znów zadaje pytania, tym razem o ciało, jego budowę i funkcje. I znów z pomocą przychodzą autorzy.Teoretycznie ciało jakie jest, każdy widzi, ale jego funkcjonowanie – zarówno w przypadku biologii, jak i w przestrzeni społecznej – to sprawa o wiele bardziej skomplikowana. W kwestiach rozmnażania, seksualności, zmian zachodzących w czasie dojrzewania, żywienia czy kultury zawsze pozostaje cos do odkrycia, coś, czego jeszcze nie wiemy. Poniższe tytuły przybliżają i wyjaśniają kwestie związane z naszą cielesnością.

Czytaj więcej...

Choroba własna czy drugiego człowieka może być trudnym doświadczeniem, z którym często nie wiadomo, jak sobie poradzić. Sytuacja może wiązać się z dezorientacją, poczuciem zagubienia, potrzebą wyjaśnień. Choroba zmienia jednak życie nie tylko osoby chorej, ale też wszystkich ludzi w jej otoczeniu – co sprawia, że często nie wiadomo, do kogo się zwrócić lub po prostu nie ma czasu, żeby na spokojnie o niej porozmawiać. Tytuły z tej kategorii oswajają czytelnika/czytelniczkę z tą tematyką i podpowiadają, jak warto zachowywać się w towarzystwie osoby chorej, żeby stworzyć dla wszystkich bezpieczną przestrzeń, która nie wyklucza.

Tracy Packiam Alloway, Doskonały projekt: książka o autyzmie, ilustr. Ana Sanfelippo, wydawnictwo Zielona Sowa, 2019

Niedługo w szkole mają odbyć się targi naukowe, podczas których grupy uczniów będą prezentować stworzony przez siebie projekt. Grupa Krzysia zdecydowała się zbudować model pociągu. Czytelnik poznaje zachowanie Krzysia na różnych etapach pracy i poprawne reakcje jego kolegów i nauczycieli, dzięki którym może dalej z nimi współpracować, a projekt odnosi sukces. Na końcu książki autorka podaje krótkie informacje dla na temat pracy z dzieckiem dyslektycznym, propozycja sposobu omówienia z dzieckiem przeczytanego tekstu oraz wskazówki jak ćwiczyć pamięć.

Tracy Packiam Alloway, Przygoda z mapą: książka o dysleksji, ilustr. Ana Sanfelippo, wydawnictwo Zielona Sowa, 2019

Podczas obozu harcerskiego dzieci otrzymują zadanie, aby przy pomocy mapy odnaleźć ukrytą w terenie czerwoną flagę i przed zmrokiem wrócić do obozu. Wyznaczony do przewodzenia grupie został Szymek, któremu odczytanie mapy sprawia ogromną trudność, ponieważ „słowa i liczby tańczyły mu przed oczami”. Podczas wędrówki rozpraszają go różne elementy krajobrazu. Pomimo przeciwności losu dzieci odnajdują flagę, ale tracą mapę i wpadają w panikę. Wtedy okazuje się, że Szymek ma „specjalne moce”, dzięki którym wszyscy mogą wrócić bezpiecznie do obozu. Na końcu książki autorka podaje krótkie informacje dla na temat pracy z dzieckiem dyslektycznym, propozycja sposobu omówienia z dzieckiem przeczytanego tekstu oraz wskazówki jak ćwiczyć pamięć.

Agnieszka Świętek, Niezapominajka, Piaseczno: Widnokrąg, 2018

Pewna dziewczynka uświadamia sobie, że babcia zaczyna zapominać o różnych rzeczach, także o ich wspólnych sprawach. Początkowy smutek zostaje zastąpiony przez postanowienie, że to wnuczka teraz będzie pokazywała świat osobie, która dotychczas tyle ją nauczyła. Z tej pięknie ilustrowanej książki dowiadujemy się, że problemy z pamięcią mogą pojawiać się u osób w pewnym wieku i że nie jest to niczyja wina. Uświadamia one też, że z czasem role się odwracają i to dorośli potrzebują wsparcia młodszych od siebie. Najważniejsza jest wtedy wyrozumiałość – wnuczka dochodzi do wniosku, że najlepsze, co może zrobić dla swojej babci, to pomagać jej na co dzień i cierpliwie uczyć ją na nowo rzeczy, o których zapomniała.

Jarosław Mikołajewski, Kiedy kiedyś czyli Kasia, Panjan i Pangór, il. Dorota Łoskot-Cichocka, oprac. graf. Dorota Nowacka, Warszawa: Egmont Polska, 2011

Kasia spędza dużo czasu ze swoim przyjacielem panem Janem. Starszy pan zaczyna się jednak zmieniać i stara się wytłumaczyć dziewczynce w dowcipny i liryczny sposób, co się z nim dzieje, dzięki czemu dziewczynka przestaje się niepokoić, oswaja z perspektywą tego, że jej sąsiad niedługo zniknie z jej życia. Za pomocą prostej opowieści autor porusza kwestię trudną do zaakceptowania, mimo że dotyczy każdego z nas – temat odchodzenia. Przykład pana Jana pokazuje, że choroba i śmierć są elementami życia każdego człowieka oraz że nie oznaczają wcale końca – życie Kasi trwa dalej, a jej przyjaciel jest wciąż przy niej dzięki opowiadanym przez siebie historiom oraz wspólnym wspomnieniom. Historia pomaga oswoić tę tematykę oraz, dzięki wykorzystaniu fabuły, znaleźć wspólny język, dzięki któremu dorośli mogą zaznajamiać dzieci z tym zjawiskiem.

Monika Zięba, Bo ja idę do szpitala, ilustr. Agnieszka Cieślikowska,  Warszawa: Ezop, 2010

Alek i jego pluszowy łoś Tadeusz przygotowują się do wizyty w szpitalu, razem przechodzą też przez operację i czas rekonwalescencji. Przekonują się, że szpital nie jest żadnym strasznym miejscem, a dzieci poddaje się różnym zabiegom tak samo jak dorosłych. Książka może być dobrą pomocą do rozmowy z dzieckiem o wszystkim, co dzieje się w szpitalach, zwłaszcza jeśli trafi się tam jako pacjent/pacjentka po raz pierwszy. Kolejne etapy wizyty w szpitalu autorka omawia z poczuciem humoru, a przygody Alka i Tadeusza pomagają oswoić się z pozornie niegościnna przestrzenią oraz z zabiegami, które mogą wydawać się groźne. Przystępny język oraz słowniczek trudnych słów na końcu książki wyjasniają wszystko, co kryje się za skomplikowanymi, często groźnie brzmiącymi nazwami, sprawiając, że wizyta w szpitalu nie wydaje się już tak groźna.

Gro Dahle, Svein Nyhus, Włosy mamy, przeł. Helena Garczyńska, Gdańsk: EneDueRabe, 2010

Mama małej Emmy choruje na depresję, z którą dziewczynka pewnego dnia postanawia jej pomóc. Uzbrojona w szczotkę do włosów rozczesuje jej bujne włosy, a wraz z nimi splątane myśli, z którymi trudno sobie poradzić. Poruszająca książka wyjaśnia, że depresja znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie człowieka i że samodzielnie bardzo trudno sobie z nią poradzić. Samo zachorowanie nie jest niczyją winą, a powrót do zdrowia zależy w znacznym stopniu od wsparcia otoczenia. W takich przypadkach kluczowe jest zarówno zrozumienie, że depresja to poważna choroba, a nie tylko coś przelotnego, jak i konieczności fachowej pomocy.

Monika Krajewska, Mój młodszy brat, ilustr. Bogusław Orliński, Media Rodzina, 2009

Książka o chorobie, ale też o uprzedzeniach, stereotypach i potrzebie tolerancji. Młodszy brat Zuzi Antek ma zespół Downa. Nie martwi to dziewczynki do czasu, gdy jeden z kolegów nazywa go debilem i odmawia wspólnej zabawy. Jego zachowanie zakłóca spokój Zuzi i sprawia przykrość jej rodzinie. Z pomocą przychodzi nauczycielka, która rozmawia z dziećmi o różnych formach i powodach niepełnosprawności.

Charles A. Amenta III, Krzyś jest wyjątkowy. Dla dzieci o autyzmie, il. Monika Pollak, przeł. Ewa Wojtych, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2010

Autor na podstawie własnych doświadczeń jako ojca chłopca z autyzmem wyjaśnia, czym jest choroba i jak sobie z nią radzić na co dzień. Jako lekarz podaje we wstępie fakty i rozlicza się z mitami narosłymi wokół osób autystycznych. Książka ilustrowana w konwencji kolażu ze zdjęciami rodzinnymi autora jest dobra zarówno do samodzielnej, jak i wspólnej lektury. Może być dobrą podstawą do rozmowy na temat autyzmu w rodzinie lub w szkole. Choroba przestaje być tajemnicza i niezrozumiała, dzięki czemu może pomóc poradzić sobie z własnym niepokojem wywołanym niewiedzą oraz z uprzedzeniami otoczenia, którego strach także bierze się z niewiedzy.

Monika Zięba, Moja mama ma raka, ilustr. Agnieszka Cieślikowska, Warszawa: Ezop, 2017

Mama Tomka i Tosi zachorowała na raka piersi, co staje się wyzwaniem nie tylko dla niej samej, ale też dla całej rodziny. Książka pomaga znaleźć język do rozmowy z młodymi ludźmi na temat nowotworów – w przystępny sposób podkreśla wagę profilaktyki, pokazuje, w jaki sposób może przebiegać leczenie nowotworu i oswaja czytelnika/czytelniczkę ze zmianami, jakie zachodzą w ciele i zwyczajach osoby leczonej. Dużą część zajmuje także temat stresu, który jest w przypadku choroby czymś naturalnym, tak jak wszystkie jego objawy, np. złość czy problemami ze snem. Na końcu książki znajduje się słowniczek trudnych słów związanych z leczeniem nowotworu, dzięki któremu stają się łatwo zrozumiałe dla osoby, która nie miała jeszcze z nim do czynienia.

Borbála Pőcz, Dóra Csányi, Masz prawo, ilustr. Tibor Kárpáti, tłum. Sebastian Stachowski, Poznań: Namas, 2008

Uproszczona wersja Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych wyjaśnia między innymi, czym jest konwencja, jaki jest jej cel, co to znaczy, że ktoś jest niepełnosprawny, a także jakie prawa przysługują dzieciom niepełnosprawnym. Książka pomaga spojrzeć na otoczenie z innej perspektywy; to, co jednym wydaje się oczywiste i jest niezauważalne na co dzień, dla innych może stać się źródłem dyskryminacji lub przeszkodą w realizowaniu siebie. Autorzy uświadamiają, że każdy jest równy, niezależnie od stopnia sprawności, oraz ma prawo do bycia traktowanym jako pełnoprawny członek/członkini społeczeństwa.

Emocji człowieka często nie da się sprowadzić do prostych słów. Tymczasem umiejętność rozmawiania o tym, co się czuje – niełatwa rzecz, której uczmy się przez całe życie – często pomaga sobie poradzić z tym, co może przytłaczać, lub zrozumieć je przez sam fakt opowiadania. Czytelnik/czytelniczka mogą odnaleźć siebie w postaciach, które próbują uporządkować skomplikowane emocje, a dzięki temu zrozumieć przyczyny i konsekwencje tego, co sami/same czują. Tytuły w zestawieniu poruszają tematykę tego, na co tak trudno czasem znaleźć słowa – rolę emocji w życiu człowieka.

Literatura piękna

Lois Lowry, Dawca, przeł. Piotr Szymczak, Kraków: Galeria Książki, 2014 – w pozornie utopijnej przyszłości, w której ludzie nie odczuwają emocji i nie znają historii, Jonasz zostaje Odbiorcą – jedyną osobą, która może doświadczać i jednych, i drugiej. Jako następca dotychczasowego Odbiorcy dowiaduje się, co to znaczy być człowiekiem, zarówno w pozytywnym, jak i negatywnym sensie. Książka opowiada o tym, jak istotne są uczucia i pamięć o przeszłości w kształtowaniu osobowości. Jonasz z anonimowej części grupy przekształca się w samodzielnie myślącą jednostkę, zdolną do podejmowania własnych decyzji w społeczeństwie totalitarnym, które dąży do całkowitej kontroli wszystkich obywateli i obywatelek.

Berenika Kołomycka, seria Malutki Lisek i Wielki Dzik, Warszawa: Egmont, 2015. Lisek i Dzik z początku podchodzą do siebie z nieufnością, ale szybko stają się przyjaciółmi na dobre i na złe. Razem ruszają w wielką podróż, podczas której pomagają sobie nawzajem radzić z przeciwnościami i lękami oraz wspierają swój rozwój. Seria komiksów porusza tematy trudne, takie jak śmierć czy przynależność do grupy, w sposób pomagający w zaakceptowaniu różnorodności świata i zachodzących w nim zjawisk. Dzik i Lisek nie starają się walczyć z tym, czego nie rozumieją, ale pomagają sobie nawzajem zrozumieć to, co stanowi dla nich barierę lub z początku jest zbyt trudne do przyjęcia.

Jillian Tamaki, Mariko Tamaki, Pewnego lata, tłum. Łukasz Bachalski, Warszawa: Kultura Gniewu, 2018 – Rose jak co roku przyjeżdża z rodzicami na wakacje do Awago. To lato okaże się jednak inne niż wszystkie dotychczasowe; dorastająca dziewczyna stawi czoła zarówno letniemu zadurzeniu, jak i problemom nastoletnich związków oraz kryzysom w świecie dorosłych. Powieść graficzna opowiada o osobie zawieszonej między dzieciństwem i nastoletniością oraz o pytaniach i wyzwaniach, które wiążą się z tym czasem zawieszenia. Historia, opowiedziana subtelnie i z wyczuciem, nie udziela żadnych bezpośrednich odpowiedzi, pobudzając do myślenia.

Shaun Tan, Regulamin na lato, tłum. Jacek Drewnowski, Warszawa: Kultura Gniewu, 2017 – książka jest niezwykle ilustrowanym zbiorem zasad, które pozwalają przetrwać lato w surrealistycznym świecie Shauna Tana. To także opowieść o dynamice trudnych relacji między rodzeństwem w różnym wieku, którymi rządzi wiele niepisanych zasad. Ilustracje w połączeniu z tekstem sugerują to, czego nie da się wyrazić słowami – trudności pojawiające się we wspólnym funkcjonowaniu dwóch osób, z których każda ma inne spojrzenie na świat i często inne potrzeby, połączonych ze sobą więzami rodzinnymi.

Cori Doerrfeld, A królik słuchał, przeł. Zofia Raczek, Warszawa: Wydawnictwo Mamania, 2018 – Taylor jest bardzo dumny ze swojej konstrukcji z klocków, ale kiedy ta się rozpada, chłopcu robi się bardzo smutno. Przychodzi do niego wiele postaci, z których każda stara się coś doradzić, ale żadna nie próbuje go wysłuchać czy zrozumieć. Dopiero królik otwiera się na uczucia Taylora i oferuje mu wsparcie, nie zmuszając do czegokolwiek. Książka w mądry sposób pokazuje, że najlepszą formą pomocy jest wysłuchanie, zrozumienie i pomoc drugiej osobie wtedy, kiedy ona sama będzie na nią gotowa i na jej własnych warunkach, a nie forsowanie własnych pomysłów czy „dobrych rad”.

 

Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Pracownia Aurory, ilust. Jona Jung, wydawnictwo Bajka, 2019 – Pani Aurora jest rzemieślnikiem posiadającym kwalifikacje do naprawy złamanych serc. Nie tak dawno temu przy ulicy, przy której znajduje się jej pracownia znajdowało się wiele innych małych warsztatów m.in. krawiecka, kaletnicza czy repasacji rajstop. Ale obecnie już nie istnieją. Zostały zastąpione przez siedziby banków, sklepy, restauracje, bo w świecie gdy w chwilę można mieć zupełnie nową rzecz nikt już nie potrzebuje ani nie chce czekać na naprawę starych. Pani Aurora dostrzega zmiany, które zaszły we współczesnym świecie i zamierza zamknąć swoją pracownię, bo nikt już nie dba o swoje serce, mimo, że nie można zastąpić go nowym. W chwili, gdy podejmuje tę decyzję, w drzwiach warsztatu pojawia się szukająca schronienia przed deszczem dziewczynka. Gdy zaczyna zadawać pytania o miejsce, w którym się znalazła, Pani Aurora zaczyna opowiadać o kruchości serc i jedynych sposobach na ich naprawę, a także o konsekwencjach pozostawienia serca bez opieki, aby samo się zagoiło.

Michelle Cuevas, Jak hodować i karmić domową czarną dziurę, wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2019 – Stella Rodriguez jest sprytną jedenastolatką zafascynowaną nauką o kosmosie i wszystkim co mogłoby być z nim związane. W pogłębianiu tych zainteresowań wspierał ją tata, który był jednocześnie jej najlepszym przyjacielem – dzielili się ze sobą naukowymi ciekawostkami, opowiadali żarty o kosmosie, obserwowali gwiazdy przez teleskop, wspólnie tworzyli ciekawe projekty takie jak nowe konstelacje ze świecących w ciemności gwiazdek, czy model planety z księżycami, który posłużył Stelli jako przepustka do szkolnego koła naukowego. Pewnego dnia dziewczynka próbuje dostać się do siedziby NASA, niestety bez skutku. Gdy zrezygnowana wraca do domu zaczyna odnosić wrażenie, że ktoś ją obserwuje. Narratorem tekstu jest Stella, dzięki czemu poznajemy dokładnie wszystkie jej myśli, skojarzenia i uczucia, które krążą nieustannie wokół wspomnień związanych ze zmarłym tatą. Bardzo za nim tęskni i chciałaby w końcu przestać być smutna. Gdy wrzuca wszystkie pamiątki do czarnej dziury smutek znika, ale znikają też wszystkie szczęśliwe wspomnienia – wszyscy i wszystko co było związane z ojcem zaczyna się niepokojąco zmieniać, tak, jakby nigdy nie istniał.

Książka zawiera wiele informacji na temat kosmosu, np. Czym jest i jak powstaje czarna dziura, jaka jest prędkość światła, jest tu również nawiązanie do sond Voyager oraz do Carla Sagana - astronoma i pioniera w dziedzinie egzobiologii (nauki badającej życie poza Ziemią).

Sam McBratney, Nawet nie wiesz, jak bardzo cię kocham, ilustr. Anita Jeram, Wydawnictwo Egmont Polska, Warszawa 2017 – mały Brązowy Zajączek idzie spać, ale najpierw chwyta Dużego Zająca za uczy i mówi mu, jak bardzo go kocha: rozkłada szeroko łapki, wyciąga je w górę, staje na głowie, skacze wysoko, kocha go „jak stąd do księżyca”. Duży Zając też bardzo kocha Małego Zajączka , a nawet bardziej , bo łapki ma dłuższe, skakać wyżej potrafi, widzi więcej i kocha go „jak stąd do księżyca… i z powrotem”. 

Oliver Jeffers, Serce w butelce, Wydawnictwo mam, 2010 – książka o stracie bliskiej osoby. Dziewczynka poznaje cudowności świata. Nie robi tego sama, lecz z bliskim jej człowiekiem. Pewnego dnia fotel tego człowieka staje się pusty. Dziewczynka cierpi, chce chronić serce przed kolejną stratą i umieszcza je w bezpiecznym miejscu – w butelce. Ale wtedy świat wokół dziewczynki traci wiele ze swego uroku. I tak by już zostało, gdyby dziewczynka nie spotkała kogoś małego i ciekawego świata. Serce z butelki wraca na swoje miejsce.

Sylwia Chutnik, Nieśmiałek, ilustr. Jona Jung, „Poczytajki Pomagajki”, wydawnictwo Muza SA, 2014 – książka o nieśmiałości. Nieśmiałek jest cichy, boi się ludzi, nie bawi się z dziećmi w szkole, nie rozmawia z nimi, stoi z boku. Na lekcji nie chce, by pani wywoła go do odpowiedzi, bo odpowiadanie przed całą klasą bardzo go stresuje. Niestety, pani prosi go, żeby przy tablicy rozwiązał zadanie. Nieśmiałek, choć jest najlepszy z matematyki, nie radzi sobie. Wraca na miejsce i rozwiązuje zadanie na kartce. Podczas przerwy nauczycielka znajduje kartkę. Rozumie zachowanie Nieśmiałka. Dopisuje na kartce, że już nigdy nie będzie musiał odpowiadać przed klasą.

Przemysław Wechterowicz, Proszę mnie przytulić, ilustr. Emilia Dziubak, Agencja Edytorska Ezop, 2013 – książka o uczeniu się umiejętności dawania i przyjmowania dobra, o tworzeniu serdecznych relacji z innymi, czasami bardzo różnymi od nas. Mały niedźwiadek wraz z tatą, dużym niedźwiedziem, chodzą po lesie i obdarowują uściskami napotkane zwierzęta – a nawet myśliwego – bo wystarczy mocno kogoś przytulić, by świat stał się piękniejszy. Książka wpisana na Listę Skarbów Muzeum Książki Dziecięcej.

Roksana Jędrzejewska-Wróbel, O Melanii, Melchiorze i panu Przypadku, ilustr. Paweł Pawlak, wydawnictwo Bajka, 2013 – opowieść o nieśmiałości, radzeniu sobie z nią, o potrzebie bliskości i roli przypadku w życiu. Dwie nieśmiałe świnki mieszkają w jednej kamienicy. Chętnie zaprzyjaźniłyby się, ale są zbyt wstydliwe, by zrobić pierwszy krok. Wprawdzie wysłały sobie kartki na walentynki, ale anonimowe. Pomaga im sąsiad, pan Przypadek. Za jego sprawą w kamienicy gaśnie światło, w ciemności świnki wpadają na siebie i w końcu się zapoznają. I choć dalej się wstydzą, to przynajmniej razem. Książka wpisana na Listę Skarbów Muzeum Książki Dziecięcej.

Katarzyna Ziemnicka, Hipacy chce się zakochać, ilustr. Marta Kurczewska, Wydawnictwo Literatura, 2013 – historia o poszukiwaniu miłości. Hipacy to samotny kotek, któremu brakuje szczęścia u płci przeciwnej. Wszystkie próby poznania tej jednej jedynej kończą się kłopotami: Hipacy zostaje pomylony z hydraulikiem i tragarzem, wzięty za wandala niszczącego pomnik Prakota, za kłamczucha i oszusta. Jedna z wybranek ma okropne siostry, inne też mają jakieś wady. Po licznych perypetiach w końcu spotyka kotkę swego serca… przez przypadek.

Isabel Abedi, Alberta szuka miłości, ilustr. Andrea Hebrock, Wydawnictwo Dreams, 2012 – książka o tym, jak znaleźć miłość. Mysz Alberta i jej mama wychodzą z norki po długim, zimowym śnie. Nadeszła wiosna i wszystko budzi się do życia, również miłość. Alberta wyrusza na jej poszukiwanie. Spotyka drugą myszkę – Freda, który też szuka miłości. Razem szukają jej i szukają – na drzewie, na łące, nad jeziorem… aż w końcu miłość sama ich znajduje.

Grzegorz Kasdepke, Wielka księga uczuć, ilustr. Marcin Piwowarski, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2012 – składanka trzech omówionych osobno tytułów: Tylko bez całowania! Czyli jak sobie radzić z niektórymi emocjami, Kocha, lubi, szanuje, czyli jeszcze o uczuciach, oraz Horror! Czyli skąd się biorą dzieci.

Grzegorz Kasdepke, Drużyna pani Miłki, czyli o szacunku, odwadze i innych wartościach, ilustr. Marcin Piwowarski, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2012 – pani Miłka tworzy drużynę piłkarską przedszkolaków. Przygotowania do rozgrywek i mecze ułatwiają małym piłkarzom poznanie takich wartości, jak współczucie, sprawiedliwość, szacunek, wytrwałość, odwaga i uczciwość. Książka wyjaśnia poszczególne wartości oraz zawiera rady dla dzieci i rodziców.

Vilma Costetti, Monica Rinaldini, Kubuś będzie miał braciszka, Wydawnictwo Czarna Owieczka, 2011 – książka o uczuciach starszego rodzeństwa. Kubuś dowiaduje się, że będzie miał braciszka. Bardzo się cieszy i czeka na niego z niecierpliwością: będzie miał się z kim bawić. Gdy okazuje się, że na świat przyjdzie dziewczynka, jest zawiedziony. Jednak, kiedy odwiedza siostrzyczkę w szpitalu, czuje się dumny i szczęśliwy.

Vilma Costetti, Monica Rinaldini, Kubuś ma siostrzyczkę, Wydawnictwo Czarna Owieczka, 2011 – książka o uczuciach starszego rodzeństwa. W domu Kubusia pojawia się mała siostrzyczka. Początkowo chłopczyk jest zadowolony, ale radość szybko mija. Zastępuje ją złość: siostrzyczka śpi albo płacze, a rodzice nie mają dla Kuby czasu. Chłopczyk buntuje się, jest niegrzeczny. Czuje się osamotniony i niechciany. Dzięki cierpliwości i pomocy rodziców powoli oswaja się z nową sytuacją.

Elżbieta Zubrzycka, Chcę mieć przyjaciela. O dziewczynce, która chciała zaprzyjaźnić się z krokodylem, ilustr. Marianna Jagoda-Mioduszewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2011 – książka o wyborze prawdziwego przyjaciela. Dziewczynka postanawia znaleźć przyjaciela. Rozmyśla nad tym, jaki powinien być, i wybiera misia koalę. Jednak nad rzeką spostrzega samotnego krokodyla „o smutnych oczach”. Dziewczynka proponuje mu przyjaźń, krokodyl zgadza się, ale ich relacje nie należą do najłatwiejszych. Krokodyl nie zachowuje się tak, jak chciałaby dziewczynka. Nie rozumieją się. Dziewczynka opuszcza krokodyla, spotyka misia koalę i zostaje jego przyjaciółką. Książka zawiera informacje dla rodziców, wychowawców i nauczycieli oraz pytania dla dzieci.

Wojciech Widłak, Samotny Jędruś, ilustr. Joanna Rusinek, Wydawnictwo Czerwony Konik, 2011 – książka o szukaniu przyjaciela. Chociaż Samotnemu Jędrusiowi świat się podoba, czuje, że jednak czegoś mu brakuje. Postanawia dowiedzieć się czego. Nie wie tego ani rybka z kałuży, do której wskoczył Jędruś, ani drzewo, na które niechcący wpadł, ani kamień, o który się potknął, ani gołąb, który wpadł na Jędrusia. Do tego, czego Jędrusiowi brakuje, nie prowadzi go gołębie piórko krążące na wietrze. Zmęczony, zniechęcony i trochę zły Jędruś znajduje wreszcie to, czego szukał – Samotną Joasię.

Marcin Brykczyński, Co się kryje w sercu na dnie? Kto przeczyta, ten odgadnie. 25 uczuciowych zagadek, ilustr. Ewa Poklewska-Koziełło, Wydawnictwo Literatura, 2010 – wierszyki uczące rozpoznawać i nazywać emocje: strach, odwagę, smutek, radość, tęsknotę, nadzieję, obojętność, współczucie, żal, pogodę ducha, niechęć, życzliwość, wstyd, pewność siebie, lekceważenie, poczucie winy, zazdrość, wdzięczność, obrzydzenie, zachwyt, nieufność, zaufanie, złość, spokój i miłość.

Grzegorz Kasdepke – Kocha, lubi, szanuje, czyli jeszcze o uczuciach, ilustr. Marcin Piwowarski, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2009 – historyjki z życia przedszkolaków, ich opiekunki – pani Miłki, i pajacyka obrazujące różne uczucia: miłość, nienawiść, pogardę, strach, smutek, poczucie winy, szczęście. Książka wyjaśnia poszczególne emocje oraz zawiera rady dla dzieci i rodziców.

Grzegorz Kasdepke, Tylko bez całowania! Czyli jak sobie radzić z niektórymi emocjami, ilustr. Marcin Piwowarski, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2008 – historyjki z życia przedszkolaków, ich opiekunki – pani Miłki i pajacyka obrazujące różne uczucia: tęsknotę, wstyd, zazdrość, gniew, wstręt, nudę, poczucie krzywdy i radość. Książka wyjaśnia poszczególne emocje oraz zawiera rady dla dzieci i rodziców.

Roksana Jędrzejewska-Wróbel, O słodkiej królewnie i pięknym księciu, ilustr. Agnieszka Żelewska, wydawnictwo Media Rodzina, 2008 – bajka o miłości, szczęściu, jakie daje, i nudzie, która może jej zagrozić. Była sobie księżniczka Lukrecja, która myślała, że jest brzydka, i był piękny książę, który miał wielkie serce. Spotkali się, pokochali i… przez jakiś czas żyli szczęśliwie. Księżniczka już nie myślała, że jest brzydka, bo przeglądała się nie w lustrze, lecz w oczach księcia. A książę zasadził dla niej mnóstwo sercowych kwiatów. Aż pewnego dnia z wizytą przybyła ciotka nuda – dźwigała walizkę pełną wątpliwości. Księżniczka i książę już nie byli tacy pewni, czy wybrali właściwą osobę. Siedli pod drzewem i myśleli, myśleli… Zakończenia bajki są różne, a można też dopisać własne. Książka wpisana na Listę Skarbów Muzeum Książki Dziecięcej.

Ted Lobby, Joasia i wilk, ilustr. Monika Pollak, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2008 – książka o strachu i sposobach jego pokonania. Joasię goni zły wilk – pojawia się, gdy tylko dziewczynka zaśnie. Rodzicie postanawiają pomóc córeczce: zachęcają, by opowiedziała o dręczącym ją nocnym koszmarze, a potem wspólnie opracowują plan działania. Za pomocą czarodziejskiej różdżki, magicznego zaklęcia i ulubionej przytulanki Joasia pokonuje wilka. Książka zawiera porady dla rodziców.

Barbara Cain, Chyba jestem nieśmiały, ilustr. Monika Pollak, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007 – książka o nieśmiałości. Staś jest bardzo nieśmiały, nie odpowiada na pozdrowienia sąsiadów, nie chce z nimi rozmawiać. Chłopczyk zdaje sobie sprawę ze swojej przypadłości i powoli ją pokonuje, ale całkowicie leczy go z niej nagłe zniknięcie ukochanego pieska Wigorka, o którego musi pytać napotkanych ludzi. Książkę kończą porady dla rodziców.

Katharina Grossmann-Hensel, Przepis na miłość, ilustr. Katharina Grossmann-Hensel, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2006 – historia o narodzinach miłości, która czyni cuda. Gdy rodzice byli mali, bardzo różnili się od siebie. Mama lubiła kolory i bałagan, a tata szarości i porządek. Gdy dorośli, wciąż tkwili w swoich przyzwyczajeniach, dopóki na rogu ulicy przypadkiem nie wpadli na siebie. Wtedy wszystko się zmieniło. W życiu mamy zapanował porządek, a życie taty nabrało barw.

Rébecca Dautremer, Zakochani, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2005 – książka o istocie miłości. Ernest dokucza dziewczynkom, zwłaszcza Sylwii. Mama Sylwii twierdzi, że Ernest jest w niej zakochany. To skłania dzieci do rozmowy o tym, czym jest zakochanie. Każde w inny sposób – często dosłownie – rozumie miłość, jej przejawy, doznania i sytuacje z miłością związane. A na koniec Ernest znów popchnął Sylwię.

Marcin Brykczyński, Lidia Głażewska-Dańko, Jedna chwilka uczuć kilka, czyli z uczuciem o uczuciach, wydawnictwo Jacek Santorski & Co, 2004 – wierszyki opisujące uczucia radości, smutku, miłości, nienawiści, szczęścia, żalu, odwagi, strachu, wstydu, winy, złości, tęsknoty. Książka zawiera puste strony, na których dzieci mogą narysować, w jaki sposób przeżywają opisane uczucia.

Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Królewna, ilustr. Ewa Poklewska-Koziełło, z pomocą Tosi, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004 – bajka o dziecięcej samotności, zapracowanych rodzicach i o tym, że bogactwo nie daje szczęścia. Na podwórku pojawia się królewna, stoi pod trzepakiem i patrzy na dzieci. Dzieci, z początku niechętne królewnie, podchodzą i tak zaczyna się rozmowa o tym, jak źle być królewną: samotnie jada śniadania, bo rodzice zajęci są rządzeniem królestwem, nie jeździ na wakacje, bo trzeba pilnować skarbca, zabawki jej nie cieszą, bo co to za frajda bawić się samemu albo z damami dworu, które przytakują i zawsze pozwalają wygrywać. Co innego zabawa z dziećmi na podwórku. Królewna bawi się na całego, ale jest trochę dziwna… bo lubi przegrywać, pobrudzić się i pokłócić.

Joanna Jung, Lila i bestia z szafy, ilustr. Joanna Jung, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004 – książka o pokonaniu lęku. Co noc Lilę straszy wilk, który mieszka w szafie. Lęków dziewczynki nie rozumie ani mama, ani pani w szkole, która twierdzi, że wilk jest wytworem jej wyobraźni. Lila próbuje więc wyobrazić sobie coś miłego, ale wilk porywa wszystkie wymyślone przez nią miłe stworzonka. Tego już za wiele nawet dla strachliwej Lili. Dziewczynka otwiera drzwi szafy i każe wilkowi wynosić się do lasu. A las jest tuż za drzwiami. Lila wędruje nim i dociera do domku, w którym mieszka wilczyca. Wcale nie jest taka straszna, a w dodatku daje Lili żółte okulary, przez które „rzeczy wydają się inne, niż są naprawdę”.

Marcus Irene Wineman, Paul Marcus, Nocne straszydła. Dlaczego dzieci boją się zasypiać, ilustr. Justyna Chudzińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002 – książka o pokonaniu lęku. Dawida dręczą nocne straszydła. Chłopczyk stara się ich pozbyć, ale z marnym skutkiem. Rano okazuje się, że Dawid wcale nie jest bojaźliwym, grzecznym chłopcem: jest niemiły dla siostry i mamy. Za karę wraca do swojego pokoju, gdzie czyhają strachy. Tym razem Dawid nie boi się ich, rzuca im złe spojrzenia i ryczy groźniej niż lew. To działa. Dawid czuje się silny i próbuje złymi myślami zmieniać rzeczywistość. Gdy to się nie udaje, jest rozczarowany, ale po chwili pojmuje, że złe myśli przydają się tylko po to, by przepędzić strachy. Książka zawiera porady dla rodziców.

Poradniki

Pernilla Stalfelt, Mała książka o miłości, ilustr. Pernilla Stalfelt, „Bez tabu”, Wydawnictwo Czarna Owca, 2010 – książka o istocie miłości, różnych jej objawach i rodzajach, o jej braku, tęsknocie i zazdrości. O tym, kogo lub co można obdarzyć miłością. O miłosnych zachowaniach, flircie, małżeństwie i jego owocach. Na końcu – przepis na napój miłosny.

J.S. Jackson, Uwaga! Ważna zasada: „Nieśmiałość to nie wada!”, ilustr. R.W. Alley, „Skrzat od dobrych rad”, Edycja Świętego Pawła, 2008 – o tym, czym jest nieśmiałość, o jej powodach i sposobach przezwyciężenia: uśmiechu, właściwym oddechu, rozmowie z samym sobą, zawieraniu przyjaźni, rozmowie z nauczycielem, ignorowaniu zaczepek, znalezieniu „wzoru do naśladowania”, uczestniczeniu w zajęciach dodatkowych w szkole i pomaganiu innym nieśmiałym. Książka zwiera wskazówki dla rodziców i opiekunów.

Ted O’Neal, Kiedy zdarza się coś złego. Poradnik dla dzieci, ilustr. R.W. Alley, „Skrzat od dobrych rad”, Edycja Świętego Pawła, 2006 – o tym, co robić, gdy w życiu dziecka wydarzyło się coś przykrego, o radzeniu sobie z kłopotami. O nieuzasadnionym poczuciu winy i prawie dziecka do wyrażania różnych emocji, również negatywnych. O udzielaniu pomocy, odwadze, umiejętności przebaczania i czynieniu dobra. Książka zwiera wskazówki dla rodziców i opiekunów.

Ted i Jenny O’Neal, Szacunek. Ja na niego zasługuję i innym go okazuję, ilustr. R.W. Alley, „Skrzat od dobrych rad”, Edycja Świętego Pawła, 2004 – o tym, czym jest szacunek, sposobach jego okazywania i oczekiwaniu go od innych. O potrzebie szanowania wszystkich, bez względu na różnice w wyglądzie i zachowaniu. O radzeniu sobie ze złymi emocjami. Książka zwiera wskazówki dla rodziców i opiekunów.

Młody człowiek nie zawsze rozumie potrzeby starszych ludzi, zwłaszcza gdy chorują czy zachowują się w niezrozumiały sposób. Brak dyskusji na temat tego, co dzieje się z człowiekiem z upływem lat może prowadzić do powstania dystansu pokoleniowego – ze stratą dla obu stron. Teksty zebrane poniżej opowiadają o tym, jaka dynamiką rządzą się relacje najstarszych z najmłodszymi oraz co można z nich czerpać. Każda ze stron uczy się zrozumienia drugiej osoby i odpowiedzialności, a także umiejętności słuchania i zrozumienia, że każdy wiek ma swoje potrzeby i problemy, o których warto rozmawiać.

Czytaj więcej...