Na Pana Profesora zawsze można było liczyć.

Od lat związany ze środowiskiem bibliotekarskim i bibliofilskim, szczególnym zainteresowaniem darzył Bibliotekę Publiczną m.st Warszawy, "ulubioną bibliotekę warszawską" – jak o niej mawiał. Przez całe lata korzystaliśmy z Jego wiedzy i wskazówek. Byliśmy dumni z Jego życzliwości i przyjaźni.

Był naszym hojnym Darczyńcą. Dzięki Niemu zbiory Biblioteki wzbogaciły się o cenne kolekcje związane tematycznie z Warszawą, jak zbiór prasy Powstania Warszawskiego, obwieszczenia i ulotki z okresu wojny, teki archiwalne z rękopisami listów od czytelników jego powstańczych kronik. Do ostatniej chwili obdarowywał nas nowościami wydawniczymi.

Szczególną rolę odegrał Pan Profesor jako członek Komitetu Honorowego Modernizacji i Rozbudowy Biblioteki, zwłaszcza na etapie starań o uzyskanie środków na rozbudowę jej siedziby, której otwarcie wkrótce nastąpi.

Bez Pana Profesora trudniej nam będzie o energię i optymizm.

Panie Profesorze, dziękujemy!
Dyrekcja i Pracownicy
Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy
Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego

Na Profesora zawsze można było liczyć: zarówno w sprawie rozbudowy siedziby Biblioteki, jak i uzupełniania zbiorów czy organizacji wydarzeń kulturalnych. Od lat związany ze środowiskiem bibliotekarskim i bibliofilskim szczególnym uczuciem darzył Bibliotekę na Koszykowej – "ulubioną bibliotekę warszawską" – jak określił ją w niedawno wydanej książce. Nam, pracownikom Biblioteki, bardzo zależało, aby tak było nadal.

Władysława Bartoszewskiego zapamiętamy przede wszystkim jako hojnego darczyńcę, który przez ostatnie lata co miesiąc, a czasami nawet częściej przysyłał do Biblioteki nie tylko nowości wydawnicze (głównie varsaviana), ale i druki starsze – nierzadko cimelia, a także jako ofiarodawcę cennych zbiorów z okresu II wojny światowej, w tym prasy powstańczej, dzięki czemu w posiadaniu Biblioteki znalazła się jedna z większych w kraju kolekcja tych wydawnictw.

Szczególną rolę odegrał Pan Profesor jako członek Komitetu Honorowego Modernizacji i Rozbudowy Biblioteki Publicznej Miasta Stołecznego Warszawy, zwłaszcza na etapie starań Biblioteki o uzyskanie środków na rozbudowę siedziby książnicy. Niestety, Biblioteki nowej, pięknej jak nigdy, już nie zobaczy.

Panie Profesorze dziękujemy!
Dyrekcja i Pracownicy
Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy
Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego

W 2007 roku, w związku z jubileuszem 100-lecia Biblioteki Publicznej, ukazała się publikacja Bibliotece na Koszykowej – z serca zawierająca wybór dedykacji i wpisów na książkach ofiarowanych naszej książnicy. Wśród nich wiele należy do Władysława Bartoszewskiego. Najwcześniejsze pochodzą z początku lat 60. ubiegłego stulecia. Przez następne ponad pół wieku Biblioteka otrzymywała w darze nie tylko kolejne publikacje Autora, ale i jego cenne zbiory, w tym wszystkie dokumenty i wydawnictwa dotyczące Powstania Warszawskiego.

W 1975 i 2004 roku Wł. Bartoszewski ofiarował nam m.in. 452 numery prasy powstańczej. W 2009 roku przekazał pozostałą część swojej kolekcji związanej tematycznie z Powstaniem, w tym rzadkie wydawnictwa krajowe z lat 1944-1950, polonika z okresu 1944-2003 (paryskie i londyńskie wydania emigracyjne, publikacje obce traktujące o Powstaniu Warszawskim), druki drugiego obiegu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, materiały wydane na prawach rękopisu, druki krajowe z niszowych wydawnictw ostatnich lat. Otrzymaliśmy także teki tematyczne zawierające artykuły prasowe o Powstaniu (w tym rocznicowe), nadbitki, pamiątkowe druki ulotne oraz korespondencję nadsyłaną przez czytelników kronik Powstania Warszawskiego, autorstwa Wł. Bartoszewskiego, zamieszczanych m.in. przez „Gazetę Ludową”, „Express Wieczorny” czy tygodniki „Świat” i „Stolica”. Kroniki te stanowią jedyny w swoim rodzaju dokument wieloletniej walki Autora o prawdę o Powstaniu.

Część materiałów z daru była eksponowana w 2009 roku w ramach obchodów rocznicy Powstania zorganizowanych w Bibliotece pod hasłem „Po 65. latach... nasze spojrzenie na Powstanie Warszawskie”. W 2012 roku kolejna partia dokumentów i wydawnictw została pokazana na wystawie „Pamięć o Powstaniu Warszawskim 1945-1989”.

27 lipca 2009 roku na otwarciu wystawy Władysław Bartoszewski powiedział, że zdecydował się przekazać Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy wszystko, co w jego zbiorach dotyczy Powstania Warszawskiego. Wg słów Profesora, w ten sposób na Koszykowej powstał „rodzaj gabinetu Powstania Warszawskiego”. Darczyńca podkreślił również, że przekazanie zbiorów Bibliotece jest wyrazem jego zaufania do trwałości tej ponadpartyjnej instytucji, która „nie przekształci się nigdy w klub towarzyski żadnej, czy to prawicowej, czy lewicowej partii”.

• Katalog darów prof. Władysława Bartoszewskiego

Katalog uwzględnia książki, czasopisma i część dokumentów życia społecznego (po konserwacji) przekazanych w latach 2004-2015, z wyjątkiem egzemplarzy dublujących zbiory Biblioteki. Publikacje te pozostają w stałej rezerwie naszej książnicy.

• Kolekcja prasy Powstania Warszawskiego (m.in. egzemplarze z daru Wł. Bartoszewskiego) w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej

Teofil, Gmach telefonów na ul. Piusa – padł! „Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe” 1944 nr 42, s. 1-2.
Biuletyn redagowany przez Władysława Bartoszewskiego w czasie Powstania Warszawskiego. W numerze artykuł Bartoszewskiego opublikowany pod pseud. „Teofil”

Egz. z daru Wł. Bartoszewskiego (1975).

Załączniki:

Plik	Opis	Rozmiar
"Po 65. latach... nasze spojrzenie na Powstanie Warszawskie"	Wykaz dokumentów dotyczących Powstania Warszawskiego, z daru Władysława Bartoszewskiego dla Biblioteki Publicznej, eksponowanych w 2009 roku na wystawie "Po 65. latach... nasze spojrzenie na Powstanie Warszawskie"	468 kB
"Po 65. latach... nasze spojrzenie na Powstanie Warszawskie"	Wybrane wpisy z księgi wystaw.	6379 kB
"Pamięć o Powstaniu Warszawskim 1945-1989"	Wykaz dokumentów dotyczących Powstania Warszawskiego, z daru Władysława Bartoszewskiego dla Biblioteki Publicznej, eksponowanych w 2012 roku na wystawie „Pamięć o Powstaniu Warszawskim 1945-1989”.	646 kB

„Chcę jeszcze wyznać, że obok innych wad – jestem bibliofilem-zbieraczem. Mówię, że to wada, bo namiętność zbieracza częstokroć wiąże, krępuje i obciąża”.

Wł. Bartoszewski, Mój warsztat pisarski, „Wiadomości” (Londyn) 1976 nr 1, s. 1-2.

W 2011 roku odbyła się w Bibliotece XXI Sesja Varsavianistyczna "90 lat Towarzystwa Bibliofilów Polskich w Warszawie" zorganizowana z okazji jubileuszu Towarzystwa. Gościem honorowym spotkania był Władysław Bartoszewski, w latach 1969-1973 pierwszy prezes Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki (po II wojnie światowej ówczesne władze nie zgodziły się na powrót do przedwojennej nazwy, udało się to dopiero w 2004 roku).

W wystąpieniu otwierającym sesję prezes TBP prof. Edward Towpik, witając obecnych, w szczególnie serdecznych słowach zwrócił się do Profesora:

„Jestem nie tylko wdzięczny, ale wręcz poruszony tym, że zechciał dla nas znaleźć dzisiaj czas profesor Władysław Bartoszewski. Ponieważ na sali są nie tylko członkowie Towarzystwa przypomnę, że Pan Profesor jest członkiem naszego bibliofilskiego stowarzyszenia nieprzerwanie od 1958 roku. Jest dla nas czymś niezwykle znaczącym, że w okresie bardzo ważnych wydarzeń w kraju, zajmując tak eksponowane stanowisko w świecie polityki, znalazł czas i jest dzisiaj z nami. Bardzo dziękuję!”

Spotkanie zaowocowało artykułem Władysława Bartoszewskiego poświęconym jego działalności bibliofilskiej, zamieszczonym w roczniku Towarzystwa Bibliofilów Polskich.

"Akapit" T. 7 (2012), s. 23-29.

Materiały z teki „Archiwum Prezesa Oddz. Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki (1969-1973) za lata 1971-1972”. Zbiory Wł. Bartoszewskiego, Dział Varsavianów.

Władysław Bartoszewski - Bibliofil

• 00039600-0106.jpg

  http://www.koszykowa.pl/images/bartoszewski/bibliofil/00039600-0106.jpg

• 00039600-0102.jpg

  http://www.koszykowa.pl/images/bartoszewski/bibliofil/00039600-0102.jpg

• 00039600-0103.jpg

  http://www.koszykowa.pl/images/bartoszewski/bibliofil/00039600-0103.jpg

• 00039600-0104.jpg

  http://www.koszykowa.pl/images/bartoszewski/bibliofil/00039600-0104.jpg

• 00039600-0105.jpg

  http://www.koszykowa.pl/images/bartoszewski/bibliofil/00039600-0105.jpg

Artykuły Władysława Bartoszewskiego poświęcone konspiracyjnej działalności bibliofilskiej.

Konspiracyjne aukcje bibliofilskie „Pod Białym Krukiem, „Stolica” 1959 nr 1 s. 10.

 „Pod znakiem Syreny”. Konspiracyjne wydanie poezji Gomulickiego, „Stolica” 1957 nr 1 s. 18-19.

Najrzadszy druk literacki podziemnej Warszawy, „Stolica” 1957 nr 9, s. 22.

 „Gromy i pyłki”. Podziemny tomik Norwida, „Stolica” 1957 nr 20;

Wokół „Gromów i pyłków”, "Stolica" 1957 nr 27, s. 22.

 „Polska w poezji angielskiej”. Konspiracyjny tomik Piotra Grzegorczyka, „Stolica” 1958 nr 49 s. 20, 23.

Załączniki:

Plik	Opis	Rozmiar
Władysław Bartoszewski - Ze wspomnień starego bibliofila	"Akapit" T. 7 (2012), s. 23-29	460 kB

„Z całego dorobku mego życia nie żałuję ani jednego napisanego zdania, choć na pewno niejedno napisałbym lepiej, precyzyjniej, mądrzej czy trafniej. Nie ma takiego zdania, a tym bardziej ustępu czy artykułu, o którym marzyłbym: oby zapadł się on pod ziemię, oby nigdy nie był napisany. Przywiązuję bardzo dużą wagę do tego stwierdzenia”.
Nie żałuję ani jednego napisanego zdania… Rozmowa z Władysławem Bartoszewskim, przeprowadzona przez Ł. Kądzielę, „Więź” 1986, nr 7-8, s. 202.

„Jego publicystyka i historiografia wyprzedzały wówczas zarówno pierwszeństwem w podejmowaniu spraw, którymi się mało kto zajmował, jak też wolnością myśli i słowa w czasach zatruwania umysłów i uczyć odbiorców słowa drukowanego nieprawdą, półprawdą i zmową milczenia. (…) We wszystkim, co pisze ten autor, imponuje rozległość i głębokość kwerendy źródeł archiwalnych i czasopiśmienniczych, w szczególności umiejętność wywoływania i użytkowania relacji świadków. Wielu z nich odeszło, stąd wartość tych zapisów dodana przez chwilę ich uchwycenia. Napawa uznaniem krytycyzm, czasem ukryty przed okiem czytelnika, zawsze wyczuwalny w decyzji wyboru świadectwa i okazania mu ufności. (…) Pisarstwo historyczne Władysława Bartoszewskiego ma wysoką temperaturę uczucia nie tylko dzięki jego pasji zdobywania wiedzy. Nie kryje on bowiem swego długu, który spłaca wobec poległych na różnych frontach walki z wrogiem i nieludzkim, upostaciowanym złem. Imiona i nazwiska ludzi walki, nazwy ich grup, imiona i nazwiska bezbronnych ofiar i ich katów, zawsze w bardzo szerokiej skali społecznej, tchną z kart jego książek tragizmem żywym i dojmującym”.
A. Gieysztor, Do bibliografii Władysława Bartoszewskiego glosa historyka // W: Władysław Bartoszewski. Życie i twórczość, pod red. A.K. Kunerta, Warszawa 1999, s. 6-7.

Wł. Bartoszewski, Mój warsztat pisarski, „Wiadomości” (Londyn) 1976 nr 1, s. 1-2.

Wybrane książki Władysława Bartoszewskiego

Prawda o von dem Bachu, Warszawa, Poznań: Wydawnictwo Zachodnie, 1961; Wyd. 2 rozsz. i uzup. Warszawa, Poznań: Wydawnictwo Zachodnie, 1961. Toż w jęz. ang. i fr. pt. Erich von dem Bach.

Publikacja „była jego rzeczywistym debiutem książkowym. Ponad połowę książki stanowią dokumenty, protokoły z przesłuchań, fotokopie i fotografie. To miażdżący akt oskarżenia generała SS Ericha von dem Bacha, kata Powstania Warszawskiego”.

M. Zając, Biblioteka Bartoszewskiego

Warszawski pierścień śmierci 1939-1944, przedmowa St. Płoski. Warszawa: Zachodnia Agencja Prasowa, 1967; Wyd. 2. Warszawa: Interpress 1970; Wyd. 3 uzup. Warszawa: „Świat Książki”, 2008.

„Książka (…) jest pierwszym prawie że syntetycznym opracowaniem okupacyjnej martyrologii Warszawy, opracowaniem przekazującym nam nieomal pełny zestaw informacji o tym, co najpierw znano tylko z oświadczeń i równie fragmentarycznych i niepełnych opracowań. Dlatego, że przekazuje rzetelną, na wieloletnich badaniach opartą wiedzę, że pozwala lepiej zrozumieć los, na jaki Warszawa została skazana i znaczenie walki, jaką toczyła z okupantem”.

Rec. T. Strzembosz, Warszawski pierścień śmierci, „Stolica” 1968 nr 19, s.4.

Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945, oprac..., Z. Lewinówna, Kraków: Znak, 1969; Wyd. 2 rozsz. Kraków: Znak 1969; Wyd. 3 uzup. Warszawa: Stowarzyszenie ŻIH, Świat Książki - Bertelsmann Media, 2007; Wyd. 4 uzup. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2013.
„Każdy uczciwy czytelnik po przeczytaniu tej książki inaczej spojrzy, inaczej odczuje naszą polsko-żydowską przeszłość. Właśnie ta przeszłość zawarta w tej książce to nieprzemijający wkład nadziei na przyszłość”.

Rec. J. Czapski, Ten jest z Ojczyzny mojej, „Kultura” (Paryż) 1968 nr 6/7, s. 198.

1859 dni Warszawy, szkic wstępny A. Gieysztor; bibliogr. prac Wł. Bartoszewskiego dot. II wojny światowej Z. Steczowicz-Sajderowa; indeks osobowy Z. Bartoszewska, Kraków: Wydawnictwo Znak, 1974; Wyd. 2 uzup. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1984; Wyd. 3 - 1 bez cenzury przejrz. i uzup. przez A.K. Kunerta, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008.

„Dzieło to zawiera tak wielką ilość faktów „z codziennego życia, cierpień i walk mieszkańców Warszawy w latach wojny i okupacji niemieckiej”, że budzi podziw i wzruszenie dla wytrwałości Autora. Przebrnąć przez te 834 kartki z należną uwagą i czcią – jest rzeczą niełatwą. Nie wchodzi tu w grę sprawa stylu kronikarskiego, ale ten olbrzymi ładunek Męki Miasta – wstrząsa do głębi. Książki nie można tylko czytać – ją się przeżywa”.

Stefan Kardynał Wyszyński, Prymas Polski. List z dnia 9 marca 1975 r.

Dni walczącej stolicy. Kronika Powstania Warszawskiego, Londyn: Aneks; Warszawa: Krąg, 1984; Warszawa: „Alfa”, 1989; konsult. merytor. A.K. Kunert, wybór fot. Z. Walkowski, Warszawa: Świat Książki, Muzeum Powstania Warszawskiego, 2004; Warszawa: Świat Książki, Muzeum Powstania Warszawskiego, 2008; Świat Książki, 2014.
„Cykl 67 audycji dokumentalnych poświęconych powstańczej Warszawie prowadził Władysław Bartoszewski od 30 lipca do 4 października 1981 roku w programie III Polskiego Radia. (…) Audycje spotkały się z ogromnym zainteresowaniem i uznaniem słuchaczy, wielu z nich nagrało cały cykl na taśmy magnetofonowe. Na podstawie jednego z takich nagrań powstała książka”.

Od wydawcy (nota edytorska do 1 wydania).

Powstanie Warszawskie, wybór tekstów, oprac., przypisy i aneksy A.K. Kunert, wybór il. A.K. Kunert, Z. Walkowski; mapy i pl. Z. Walkowski, Warszawa: Świat Książki, 2009.
Kanon wiedzy Powstaniu Warszawskim. Zebrane w tomie teksty Wł. Bartoszewskiego, świadka i uczestnika Powstania, a następnie jego historyka.

Kropla drąży skałę? Co mówiłem do Niemców i o Niemcach przez ponad pół wieku, wstęp Timothy Garton Ash; wyb. i oprac. tekstów oraz przypisy M. Barcz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
„Niniejsza książka stanowi świadectwo ważnej części życia i pracy jednego z wielkich współczesnych obywateli Europy Środkowej. Jest świadectwem tego, co najgorsze w historii Niemiec i czego autor doświadczył na własnej skórze, ledwie uchodząc z życiem. Jest jednak zarazem świadectwem – bardzo poruszającym – tego, co najlepsze. (…) Niewiele osób wniosło tu równie istotny wkład, intelektualny i polityczny, co Władysław Bartoszewski. Trzymacie Państwo w rękach wyjątkową dokumentację wyjątkowych stosunków autorstwa wyjątkowego człowieka”.

Timothy Garton Ash, Wstęp.

O Żegocie. Relacja poufna sprzed pół wieku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2013.

Zapis relacji Wł. Bartoszewskiego złożonej w 1963 r. w Instytucie Yad Vashem, dotyczącej jedynej w okupowanej przez Niemców Europie instytucji państwowej ratującej Żydów od zagłady.

Pisma wybrane. T. 1-6, 1942-2012, wybór, oprac., przypisy i wstęp A.K. Kunert, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2007-2012.
Edycja obejmuje wybór najważniejszych tekstów rozproszonych Wł. Bartoszewskiego, opublikowanych w latach 1942-2012.

„Bartoszewski wymyka się jednoznacznym kryteriom ideowo-politycznym. Zaczynał jako działacz katolickiej konspiracji, ale co najmniej równy wpływ wywarło nań środowisko BiP-u AK. Po wojnie działał w PSL, ale był raczej przykładem ludowca z Marszałkowskiej, który znalazł w PSL możliwość zgodnej z sumieniem twórczej pracy. Przez wiele lat związany z „Tygodnikiem Powszechnym”, uchodził za wybitnego przedstawiciela Ruchu Znak, chociaż nie był członkiem Klubu Inteligencji Katolickiej, a formalnie w redakcji „Tygodnika” znalazł się dopiero w 1982 r. Walczący przez całe życie o tradycje AK i powstania, nigdy nie splamiony współpracą z reżimem, jeden z żelaznych wykładowców Tygodni Kultury Chrześcijańskiej, nie jest uznawany przez wielu ludzi antykomunistycznej prawicy za postać dość patriotyczną i narodową. Bo też jest człowiekiem wysokiej kultury politycznej, ożywionej tradycjami tolerancji, wolnego od nacjonalistycznych uprzedzeń patriotyzmu, przyznania wyższości praw człowieka i praw obywatelskich nad podziałami ideowymi czy religijnymi. Jest katolikiem, ale jego wiara nie jest doktryną ideologiczną. Nie ma w sobie nic z inkwizytora. Jest typem raczej pozytywisty, z pewnością nie rewolucjonisty. Zachowuje pewien dystans wobec bieżących wydarzeń, nie poddaje się modom intelektualno-politycznym. Zawsze jest w nim cień sceptycyzmu i ironii, powiązanej z niezmiennym, tradycyjnym systemem wartości”.

A. Friszke, Władysław Bartoszewski – szkic portretu // W: Prawda i pojednanie. W 80. rocznicę urodzin Władysława Bartoszewskiego, red. naukowa J. Barcz, Warszawa 2002, s. 641.

Wspomnienia Władysława Bartoszewskiego o Bibliotece

Jestem przedstawicielem najstarszego pokolenia czytelników Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. W latach 1937–1939 uczęszczałem do położonego w odległości kilkuset metrów Liceum Ogólnokształcącego o profilu humanistycznym przy ulicy Śniadeckich. Chociaż posiadaliśmy nienajgorzej zaopatrzony księgozbiór szkolny, już wtedy – jako uczeń – korzystałem ze zbiorów Biblioteki Publicznej, początkowo tylko w czytelni. Zbiory biblioteczne całkowicie zaspokajały wówczas zarówno moje potrzeby związane z przygotowywaniem prac domowych, jak i wszelkie własne zainteresowania w zakresie historii Polski, historii powszechnej czy literatury.

Bibliotekę Publiczną owych ostatnich, w moim ówczesnym odczuciu beztroskich lat przed wybuchem II wojny światowej zachowałem w pamięci jako bliską mi placówkę kulturową, właściwie jako „moją" Bibliotekę. Wojna spowodowała dramatyczne zmiany w życiu wszystkich Warszawiaków. Dla wielu była ruiną domowego i rodzinnego porządku, połączoną niekiedy i z utratą prywatnych bibliotek. Ubyło też wiele księgarń. Obieg literatury był kontrolowany przez okupanta, zarówno w sensie możliwości kupna jak i wypożyczenia. Pod nadzorem było więc również funkcjonowanie bibliotek.

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy należała do tych wyjątkowych placówek, które miały swoje oddziały w różnych częściach miasta po obu brzegach Wisły. Losy wojenne rzuciły mnie na Żoliborz, gdzie przyszło mi przeżyć całą okupację. Tradycję kontaktu z Biblioteką Publiczną, rozpoczętą w latach uczniowskich, przedmaturalnych, podtrzymywałem nadal jako student polonistyki dzięki żoliborskiej filii Biblioteki Publicznej przy ulicy Felińskiego 15. Posiadała ona solidnie zaopatrzoną czytelnię, a za sprawą osobistej znajomości posiadałem również możliwość wypożyczania. Mimo iż nie byłem Żoliborzaninem, szybko zakorzeniłem się w tej dzielnicy i właśnie Biblioteka Publiczna w postaci ekspozytury na Felińskiego stała się adresem wiążącym mnie z Żoliborzem – obok parafii, kilku bardziej znaczących sklepów oraz niedużej księgarni przy placu Wilsona. Także ją zachowałem we wdzięcznej pamięci, nie byłem wprawdzie bardzo systematycznym użytkownikiem, posiadałem zresztą spory własny, odtwarzany mozolnie zbiór książek, kupowanych w miarę moich skromnych możliwości w antykwariatach i księgarniach, o czym już po wojnie wspominałem wielokrotnie w różnych publikacjach. Biblioteka Publiczna trwała jednak w mojej świadomości i obserwowałem jej losy, chociaż nie byłem wtedy użytkownikiem głównej siedziby. Uwagę poświęcało jej również środowisko, z którym miałem możność stykać się przy okazji studiów literatury i historii kultury polskiej. Utrzymywałem bezpośrednie kontakty z wykładowcami, współpracownikami albo starszymi studentami tajnego Uniwersytetu, zainteresowanymi oczywiście zarówno Biblioteką Uniwersytecką jak i Biblioteką Publiczną m.st. Warszawy.

Niezależne ode mnie okoliczności sprawiły, że na okres Powstania Warszawskiego zostałem zmobilizowany w południowej części Śródmieścia, a większość swojej powstańczej służby odbyłem przy ulicy Marszałkowskiej, pomiędzy Wilczą i Piękną, a zatem w bardzo bliskiej odległości do Biblioteki Publicznej. W warunkach służby powstańczej kręciłem się w wolnych chwilach po okolicy. Może wynikało z mojej słabości do książek, że jednym z celów kilku takich wycieczek była właśnie ulica Koszykowa, długo pozostająca na tym odcinku w rękach polskich. Parokrotnie dało mi to okazję rzucić okiem na gmach Biblioteki, w zasadzie nienaruszony poza powierzchownymi uszkodzeniami, jak na tamte stosunki i warunki nie godnymi właściwie uwagi. Taki stan rzeczy panował do końca Powstania Warszawskiego. Opuszczałem Warszawę z południowej części Śródmieścia dopiero 7 października. Dzień lub dwa wcześniej, 5 lub 6 października, w każdym razie już po wyjściu oddziałów AK do niewoli, oglądałem Bibliotekę Publiczną. nie wiedziałem wówczas, czy robię to po raz ostatni czy też nie.

Kiedy w lutym 1945 roku wróciłem do Warszawy, zostałem skonfrontowany z zupełnie inną sytuacją: z poważnymi zniszczeniami części Biblioteki Publicznej i tragicznego wręcz zniszczenia zbiorów dawnej biblioteki Krasińskich. Były to straty nie w pełni przewidywane w czasie trwania Powstania Warszawskiego, ponieważ i Biblioteka Uniwersytecka, i Narodowa, i Publiczna w świadomości naszej oraz według wiadomości przeciekających nieoficjalnie z różnych części miasta pozostały zachowane. W wyniku pożarów lub rabunku ich losy potoczyły się jednak tak, jak opisują szczegółowo powojenne publikacje, na czele ze wspaniałym dziełem zbiorowym Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie przygotowanym pod redakcją Stanisława Tazbira (okresowo także dyrektora Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy), wydanym przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Książka ta dla mnie samego jest źródłem szczegółowej wiedzy o perypetiach Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy.

Obserwowałem później w różnych fazach odradzanie się Biblioteki od roku 1955 – a więc dziesięć lat po oswobodzeniu Warszawy spod okupacji niemieckiej i od bilansu strat. Moje życie potoczyło się tak, że przez pewien okres pracowałem wręcz zawodowo w gmachu Biblioteki, jako pracownik Zarządu Głównego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Wówczas w środowisku bibliotekarzy i bibliotekarek dominowali jeszcze ludzie, którzy mieli żywo w pamięci losy wojenne, ale także wśród młodszych panowała dużo większa wiedza i lata wojny, doświadczenia najświeższe, były niemal codzienną tematyką rozmów.

Dzisiaj, tyle lat od zakończenia wojny, sprawa należy do historii kultury polskiej, do historii literatury i książki polskiej, do historii bibliotekarstwa i historii Warszawy, naszej stolicy, a zarazem całego regionu mazowieckiego, z którego zresztą wywodzi się część mojej rodziny ze strony ojca, i którego kulturalna tożsamość żywo mnie interesuje. Toteż jest dla mnie szczególnym i pozytywnym zrządzeniem losu, że mając lat niemal 88 mogę wspominać swoją młodość przedmaturalną wiążącą mnie z Biblioteką.

Czuję się dzisiaj zaszczycony możnością skreślenia tych niewielu zdań w katalogu do wystawy pokazującej dokumenty zachowane w archiwum Biblioteki i związanej z sesją varsavianistyczną o bibliotekach warszawskich w latach II wojny światowej.

Władysław Bartoszewski

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy 1939-1945 w dokumentach jej Archiwum. Wystawa towarzysząca XIX Sesji Varsavianistycznej, słowo wstępne Wł Bartoszewski; oprac. scenariusza i katalogu wystawy W. Guzek, J. Popłońska, Warszawa: Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, 2009.

„Za wielką hojność darczyńcy i niezawodną przyjaźń okazywaną Bibliotece” została przyznana Władysławowi Bartoszewskiemu w 2007 roku Nagroda im. Kierbedziów.

Nagrodę ustanowiła Biblioteka w 2005 roku, na cześć fundatorów jej zabytkowej siedziby. Laureaci tego wyróżnienia to współcześni „Kierbedziowie” – osoby i instytucje (biblioteki) szczególnie zaangażowane w działalność na rzecz książki i czytelnictwa oraz zasłużone dla rozwoju bibliotekarstwa na Mazowszu.

Laureaci Nagrody im. Kierbedziów. Wystąpienie Władysława Bartoszewskiego po otrzymaniu nagrody. Uroczystość zorganizowana z okazji jubileuszu 100-lecia Biblioteki, Teatr Wielki 2007.