Izabela Czartoryska „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”

belka platforma

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
brała udział w projekcie Regionalna Platforma Informacyjna – Kultura na Mazowszu

Projekt Przebudowa Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego w Warszawie. Etap II został sfinansowany przez Unię Europejską, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, oraz przez Województwo Mazowieckie (w ramach wkładu własnego).

Dzieło Izabeli Czartoryskiej „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów” wydano po raz pierwszy w 1805 roku we Wrocławiu, w oficynie znanego wydawcy Wilhelma Bogumiła Korna ( 2 wyd. 1808 r.). Tytuł książki przybliża nam jego treść, należy jednak zwrócić uwagę na ścisłe powiązanie wywodów autorki z korespondującymi z nimi ilustracjami, o uznanej wartości artystycznej. Autorem 28 akwafort i sztychowanej karty tytułowej jest nadworny malarz i rytownik, sprowadzony przez Czartoryskich do Puław z Wiednia w 1804 roku - Jan Zachariasz Frey (1769-1829).

Egzemparz z 1805 r., będący w posiadaniu Biblioteki na Koszykowej od 1939 r., zawdzięczamy darowiźnie córki znanego warszawskiego architekta Stefana Szyllera, pani Zofii Marconi.

Jest to jedna z pierwszych polskich książek ilustrowanych rozpoczynających przegląd wydawnictw XIX-sto wiecznych, reprezentujących nową epokę sentymentalno-romantyczną. Swobodny i naturalny styl parków angielskich, w przeciwieństwie do regularnych i zgeometryzowanych ogrodów dworskich oświeceniowej Europy – symbolizował głębsze przemiany kulturowe aniżeli jedynie modę lansowaną przez kręgi arystokratyczne.

Ale prezentowane dzieło, dodajmy, że w artystycznej oprawie z zielonego aksamitu, ze złoconym superexlibrisem, nieporównywalną z zachowanymi egzemplarzami w innych bibliotekach – jest nie tylko „piękną książką ilustrowaną”. Stanowi rodzaj traktatu teoretycznego, którego założenia teoretyczne wynikały z praktycznych doświadczeń księżnej Izabeli przy urządzaniu swojej romantycznej rezydencji w Puławach.

Wielką zasługą Izabeli Czartoryskiej było przystosowanie do potrzeb rodzimych, polskich - teorii i praktyki angielskiego ogrodnictwa ozdobnego XVIII wieku. Przekazała wiele nowatorskich zaleceń w sprawie ogrodzeń ukrytych lub naturalnych, harmonijnie łączących planowany ogród z otaczającym krajobrazem. Sformułowała wskazówki na temat formowania klombów i skupin drzew i roślin w zależności od pory kwitnienia, prowadzenia dróg, kontrastowania zestawień elementów ogrodowych oraz budowli i monumentów. Swój traktat zaopatrzyła w aneks zawierający obszerny katalog drzew i roślin z nazwami botanicznymi w języku łacińskim i polskim, wraz z ich charakterystyką.

Jego przesłanie i wytyczne przetrwały próbę czasu i dlatego „Myśli różne o sposobie zakładaniu ogrodów” są po dzień dzisiejszy cytowane w książkach o tematyce ogrodniczej i botanicznej, np. u tak znanych autorów jak: Gerard Ciołek, Longin Majdecki czy Janusz Bogdanowski, wykorzystujących również ilustracje z dzieła księżnej Czartoryskiej dla lepszego zobrazowania swoich wywodów.

Z pozycji można skorzystać w Czytelni Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii, zgodnie z regulaminem udostępniania Cimeliów