Skarby na Koszykowej - Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Woj. Mazowieckiego

belka platforma

Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
brała udział w projekcie Regionalna Platforma Informacyjna – Kultura na Mazowszu

Projekt Przebudowa Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego w Warszawie. Etap II został sfinansowany przez Unię Europejską, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, oraz przez Województwo Mazowieckie (w ramach wkładu własnego).

Taki skarb w zasobach Muzeum Książki Dziecięcej. "Bajki podług La Fontaine'a" z rysunkami Gustawa Dore, dziewiętnastowiecznego francuskiego malarza i grafika. To jedno z największych i bardziej efektownych wydań w języku polskim pochodzi z 1876 roku z drukarni Jana Noskowskiego. Przy karcie tytułowej znajduje się portret autora. Okładka naszego egzemplarza nie jest w dobrym stanie, wymaga renowacji. Na szczęście środki się zachowały, nieliczne kartki wymagają naprawy.

Na co dzień schowane w Dziale Starodruków i niedostępne dla bibliofilów – w ramach cyklu "Skarby na Koszykowej” prezentujemy na naszej stronie internetowej najcenniejsze cymelia z naszych zbiorów. #NieZostawiamCzytelnika!

Dichtergrusse aus dem Osten: Japanische Dichtungen to poezja japońska w wyborze i tłumaczeniu Karla Florenza. Pozycja zawiera kolorowe odbitki drzeworytów autorstwa japońskich artystów: Mishima Yonosuke (Shoso), Suzuki Sotaro (Kwason), Arai Shujiro (Yoshimune) oraz Yeda Masajiro (Sadahiko).

Książka została zilustrowana i wydrukowana przez Takejiro Hasegawa, który jest uważany za wynalazcę książek z krepy - pomarszczonej, matowej, najczęściej jedwabnej tkaniny. Jego dzieła są uznawane za książki wysokiej jakości, zarówno pod względem tuszu, tekstu i wartości ilustracyjnej, jak również pod względem podłoża i typu montażu.

Z pozycji można skorzystać w Czytelni im. Faustyna Czerwijowskiego, zgodnie z regulaminem udostępniania Cimeliów

Jedną z pereł zbiorów Działu Sztuki jest dwutomowa edycja „Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu” wydana w latach 1873-1874 przez oficynę warszawską Michała Glücksberga, potomka znanego rodu wydawców działających od roku 1818 w Krzemieńcu, Wilnie, Kijowie i Warszawie. Podtytuł, a raczej ciąg dalszy długiego tytułu dzieła brzmi: „podług tekstu łacińskiego Wulgaty przekład x. Jakuba Wujka zatwierdzony przez Stolicę Apostolską, wydanie nowe z objaśnieniami podług J. Fr. Allioli zaaprobowane przez Konsystorza Archidiecezyi Warszawskiej, ozdobione 230 ilustracyami Gustawa Dore”.

Wymieniony artysta był wybitnym francuskim grafikiem, malarzem i ilustratorem, posługującym się wyrazistymi efektami światłocieniowymi, co wytwarzało atmosferę tajemniczości oraz klimatu z pogranicza realizmu i mrocznej fantastyki. Wśród rozlicznych ilustracji Biblii warszawskiej Dore`go (przedrukowanych z wydania francuskiego Biblii w ślad za którym powstawały edycje w narodowych językach europejskich z pracami tego twórcy) natrafiamy na – między innymi – „Adama i Ewę wygnanych z Raju”, „Widzenie Ezechiela”, „Ucztę Baltazara”, „Daniela w jaskini lwów”, „Zuzannę w kąpieli”, „Izajasza widzącego we śnie Babylon zburzony”, „Chrzest Jezusa”, „Ucieczkę do Egiptu”, „Powrót syna marnotrawnego”, „Wskrzeszenie Łazarza”, „Modlitwę Chrystusa na Górze Oliwnej”, „Ukrzyżowanie”, „Męczeństwo św. Szczepana”, „Św. Pawła w drodze do Damaszku”, „Św. Piotra w domu Korneliusza”, „Anioła pokazującego Jerozolimę św. Janowi”.

Na tom pierwszy składają się księgi starotestamentowe od Genesis – Księgi Rodzaju (pierwsze Księgi Mojżeszowe) do Księgi Psalmów włącznie. Tom drugi zawiera pozostałe księgi Starego Testamentu (od Księgi Mądrości) oraz cały Nowy Testament czyli Ewangelię w czterech wersjach (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana), Dzieje Apostolskie, Listy świętych apostołów, Objawienie św. Jana (Apokalipsę). Tom pierwszy poprzedzają trzy teksty. Pierwszym jest stosunkowo krótka „Aprobata Konsystorza Generalnego Archidiecezji Warszawskiej, Prałata Metropolitalnego Warszawskiego X. St. Kostki Zwolińskiego; drugi tekst to przedruk rozległej i niezwykle długiej analogicznej „Aprobaty” z wydania I Biblii wujkowej opublikowanej w Krakowie w roku 1599. Autorem ówczesnej „aprobaty” pełniącej również rolę obszernego wstępu teologicznego, był Stanisław Karnkowski – „z Łaski Bożej Arcybiskup Gnieźnieński”. Tekstem trzecim jest „Przygotowanie do pożytecznego czytania Pisma Świętego”, wprowadzenie o charakterze pouczająco-dydaktycznym, także przedrukowane z edycji Anno Domini 1599.

Biblia warszawska jest mocno zróżnicowana pod względem edytorskim. Tom pierwszy składa się z trzydziestu jeden osobnych zeszytów, z których większość nosi datę MDCCCLXXIII (1873) a pozostałe MDCCCLXXIV (1874). Forma wydania wskazuje na edycję cykliczną, ukazującą się z pewną regularnością niczym periodyki czasopiśmiennicze. Tom drugi ma charakter odmienny. Jest to potężnych rozmiarów wolumen w twardej oprawie, dzieło wyróżniające się rozmiarami na tle ówczesnej produkcji wydawniczej. O ile tom pierwszy miał formę zdecydowanie masową i tanią, to ujęcie edytorskie tomu drugiego wskazuje na skierowanie go do odbiorcy elitarnego i bogatego. Być może istniały dwie edycje: masowa i elitarna i z każdej z nich pozostał w naszych zbiorach jeden przedmiot. Niewykluczone również, że wydawca opublikował pierwszy tom wyłącznie w postaci zeszytowej, po czym z nieznanych nam dzisiaj powodów postanowił zmienić zamiar w stosunku do tomu drugiego, wypuszczając go na rynek w postaci imponującego, wielkiego wolumenu.

Z pozycji można skorzystać w Czytelni Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii, zgodnie z regulaminem udostępniania Cimeliów

Za pierwszy polski utwór dla młodzieży uznawana jest powieść Klementyny z Tańskich Hoffmanowej Pamiątka po dobrej matce (pełny tytuł: Pamiątka po dobrey matce czyli ostatnie jej rady dla córki. Przez młodą Polkę), wydana w Warszawie, w drukarni przy Nowolipiu Nº 646, w 1819 roku. Na karcie tytułowej, poza powyższymi informacjami, znajduje się jeszcze sentencja pióra Ignacego Krasickiego „Cnota treścią człowieka a reszta przypadkiem”. Książka powstała w czasie, kiedy na Zachodzie rola literatury dla dzieci i młodzieży w wychowaniu jest już ustalona. Pamiątkę po dobrej matce można postrzegać jako inspirowaną myślą genewskiego filozofa i pedagoga Jana Jakuba Rousseau, autora traktatu pedagogicznego Emil.

Utwór ten ma formę listu pisanego na łożu śmierci przez matkę do 13-letniej córki Amelii. W rozbudowanej wypowiedzi umierająca zwraca się bezpośrednio do dziewczynki, aby udzielić jej szczegółowych rad dotyczących wielu aspektów życia. Wskazówki mają na celu tak pokierować córką, aby jej życie przebiegło jako szczęśliwe i spełnione. Są to zalecenia zbieżne z tymi, jakich udzielił Rousseaowskiemu Emilowi jego wychowawca. Cnotą człowieka ma być praca rąk własnych, umiarkowanie, pobożność, rozwój osobistych talentów. Stanem właściwym kobiecie są spełniane z pełnym oddaniem małżeństwo oraz macierzyństwo. Tak samo jak Emil, Amelia ma troszczyć się o własne zdrowie, co warunkowane jest życiem blisko natury, w jej otoczeniu, a nie odseparowaniem od niej. Hoffmanowa pisze:

Świeże powietrze i umiarkowana agitacyja utrzymują nas także w zdrowiu. […] Kiedy Bóg stwarzał człowieka, niebo dachem iego było, a duszę równie iak i ciało przeznaczył do czynności. W dni piękne parę godzin, w niepogodne choć chwil kilka, oddychay świeżem powietrzem; niech co dzień okno w twoim pokoju przynajmniej na pół godziny otwartem będzie.

Powtórzona tutaj zostaje także nadrzędna refleksja Rousseau w odniesieniu do ludzkiej kondycji, której właściwe jest cierpienie, od którego uciec nie można, pozostaje tylko je znosić. Utwór skierowany jest przeciw sztuczności salonowego wychowania i zbytniej czułostkowości kobiet, wzywa do pracy nad siłą własnego charakteru. Autorka zwraca uwagę na wygląd zewnętrzny kobiet, sposób wypowiadania się i zachowania w towarzystwie. Gani takie przywary, jak próżność, kokieterię i przesadę „w chęci zwrócenia na siebie oczów”. Zachęca do naturalności, prostoty i umiaru.

Pamiątka wyraża także, co oczywiste, szacunek do wartości humanistycznych i umowy społecznej: „Ludzkość, ten piękny dar Niebios, iest węzłem łączącym nas z współbraćmi; sprawia to; iż los każdego człowieka obchodzi nas żywo, dla tego tylko, iż tak, iak my, iest człowiekim” – podkreśla Hoffmanowa.

Egzemplarz posiadany przez Bibliotekę w dziale Muzeum Książki Dziecięcej to niezwykle cenne pierwsze wydanie. Widać jeszcze ślady złotego zdobienia na okładce oraz na brzegach kart. Nazwisko właścicielki egzemplarza ̶ Julianny Grabowskiej – wygrawerowane zostało na okładce. Ciekawostką jest, że nazwisko autorki na karcie tytułowej zostało z kolei ukryte pod formułą: "młoda Polka". Hoffmanowa nie była bowiem pewna, czy książka zostanie dobrze przyjęta. Obawy te nie spełniły się, publikacja odniosła niebywały sukces czytelniczy i była wznawiana wielokrotnie, zapoczątkowując karierę pisarską "młodej Polki", która odtąd swoje utwory podpisywała jako „Autorka Pamiątki po Dobrey Matce”.

Biblioteka na Koszykowej w czasie II wojny światowej poniosła ogromne straty. W dniach 14-16 stycznia 1945 roku uciekający z Warszawy hitlerowcy podpalili magazyny biblioteczne i uczynili to w sposób perfidny. Nie podpalili gmachu frontowego, lecz najniższe kondygnacje oficyn, w których przechowywano zebrany księgozbiór. Tak opisuje te wydarzenia Ryszard Przelaskowski, ówczesny dyrektor biblioteki: „Rozgrzana żelazna konstrukcja magazynów, odrywając się od obudowy z murów, powoli osunęła się wraz z całym księgozbiorem na całopalny stos. Ogień zaczął przedostawać się na główną salę czytelni przez pasaż łączący magazyny z gmachem frontowym ale przybyli 19 stycznia pierwsi bibliotekarze (Cz. Gutry i Fr. Kacprzak) zdołali go ugasić.” W pożarze bezpowrotnie przepadło aż 80% księgozbioru, zniszczenia byłyby jeszcze większe, gdyby nie ofiarność ówczesnych pracowników Biblioteki. Te książki, które udało się im wywieźć z Warszawy jeszcze w okresie okupacji - ocalały.
W Skarbach na Koszykowej prezentujemy eksponat, który dokumentuje zniszczenie księgozbioru. Jest to szklana skrzynka, specjalnie skonstruowana i nie dająca się otworzyć. W skrzynce znajdują się absolutnie zniszczone – nawet nie książki, a nieomal kompletnie zniszczone pozostałości egzemplarzy z przedwojennych zbiorów. Pierwszy z nich to spopielona stertka tego, co zapewne kiedyś było stronami książki, dla lepszego zabezpieczenia okryte folią. Obok umieszczony jest tom całkowicie zwęglony. Z wielkim trudem można dojrzeć kilka linijek tekstu i rozszyfrować parę słów w języku francuskim.
Skrzynkę pokazujemy jedynie w specjalnych okolicznościach. Najczęściej oglądają ją goście zwiedzający Bibliotekę. Jest też ona demonstrowana przy okazji prowadzonych w Bibliotece szkoleń i warsztatów organizowanych dla młodzieży.

Jedną z perełek zbiorów Działu Sztuki jest stuttgarcka edycja „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego z połowy dziewiętnastego wieku. Potężnych rozmiarów wolumen w twardej oprawie zawiera obie części wielkiej tragedii o losach uczonego, który zaprzedał duszę diabłu, żeby poznać sens życia. Pierwszą część dzieła opublikował Goethe w roku 1808. Część drugą ukończył na krótko przed śmiercią, która zakończyła jego 83-letnie życie w roku 1832. Cały, dwuczęściowy „Faust”, ukazał się drukiem w 1833 roku.

Wydanie ze Stuttgartu (Cottasche Verlag) zawiera dwie daty. Część pierwsza Tragedii zaopatrzona została w rok wydania 1854, natomiast „Zweiter Teil” czyli część druga nosi datę 1858. Całość została wydrukowana czcionką gotycką. Obszerny tom zawiera liczne czarno-białe ilustracje w formie rycin autorstwa Engelberta Seibertza (1813-1905), niemieckiego artysty specjalizującego się w malarstwie portretowym. Szkice i ilustracje do „Fausta” sporządził na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych w swoim rodzinnym mieście Brilon (Nadrenia Północna - Westfalia). Edycja stuttgarcka z jego ilustracjami została jeszcze dwukrotnie wznowiona w dziewiętnastym wieku.

Dzieło trafiło do zbiorów Biblioteki jako dar od nieznanej z imienia pani Natansonowej na początku roku 1940, kiedy okupant nie zamknął jeszcze naszej placówki dla polskich czytelników, co ostatecznie nastąpiło jesienią roku 1942. Stuttgarcki „Faust” przetrwał wojnę. Wraz z innymi starodrukami został ewakuowany po Powstaniu Warszawskim i powrócił na Koszykową już w 1946 roku.

Z pozycji można skorzystać w Czytelni Sztuki, Rzemiosł Artystycznych i Kartografii, zgodnie z regulaminem udostępniania Cimeliów

Księga Adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa 1928 . Wydana przez Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej SP. Z O.O. JENER. REPREZ. RUDOLF MOSSE w Warszawie

W dzisiejszym świecie w poszukiwaniu interesującej nas usługi, produktu czy firm korzystamy z internetowej wyszukiwarki. W zapomnienie poszły już opasłe tomy Panoramy Firm i tym podobnym publikacji. Tymczasem w Skarbach na Koszykowej postanowiliśmy zaprezentować Państwo pierwowzór takich opracowań - Księgę Adresową Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa.

Powstała w latach dwudziestych XX wieku, jak twierdzili sami jej autorzy, w chwili gdy Państwo Polskie kładło silne podwaliny pod budowę życia gospodarczego, księga była bardzo popularna w gospodarczych kręgach II Rzeczpospolitej, zwłaszcza wśród kupców i przemysłowców. Jej trzy poprzednie nakłady wyczerpały się całkowicie. Umieszczoną na wstępie informację jak posługiwać się księgą, przetłumaczono na 6 języków: francuski, angielski, niemiecki, rosyjski, rumuńskim oraz czeski dzięki czemu mogła ona służyć również obcokrajowcom. Główną częścią księgi liczącej pokaźną liczbę 2779 stron, był dział adresowy podzielony na województwa i poszczególne miejscowości. Obejmował on adresy fabrykantów, kupców i samodzielnych rzemieślników, inżynierów, banków ludowych, kas pożyczkowych, towarzystw przemysłowych oraz kółek rolniczych. Każdy korzystający z księgi mógł odnaleźć w niej także adwokata czy lekarza przyjmującego w jego okolicy, odszukać adres akuszerki, aptekarza, fryzjera czy kapelusznika. Nie brakowało również danych adresowych najlepszych kawiarni, herbaciarni czy cukierni. Do księgi dołączona była mapa z podanymi wszystkimi miastami, ośrodkami przemysłowymi, a także liniami komunikacyjnymi i podziałem administracyjny ówczesnego Państwa.

Ciekawym uzupełnieniem informacji umieszczonej w księdze był szereg ilustrowanych reklam firm, produktów oraz oferowanych przez ówczesny handel i przemysł usług. Oryginał Księgi Adresowej Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa z 1928 roku, znajduje się w zbiorze cimeliów Czytelni im. Faustyna Czerwijowskiego Biblioteki na Koszykowej.

Przedstawiamy dwa dzieła z kolekcji Skarbów na Koszykowej.

The United States Catalogues (Books in print January 1, 1912) to pierwsze z nich. Został on wydany w Minneapolis i w Nowym Jorku w 1912 roku. Wydawcą publikacji jest Marion E. Potter. Prezentowany tom jest trzecim wydaniem katalogu, liczy aż 2837 stron.

Jest to wydawnictwo bibliograficzne, dotyczące dużego fragmentu amerykańskiego dorobku wydawniczego. Zawiera szczegółowe informacje o wydanych dziełach. Opisy bibliograficzne uszeregowane są według nazwisk autorów, haseł przedmiotowych i tytułów. Zawierają one także dane o oprawie, cenie, dacie wydania i wydawcy danej pozycji.

Katalog uwzględnia opisy pozycji wydanych przez ponad 3 tysiące wydawców, których dane podaje umieszczona na końcu katalogu książka telefoniczno-adresowa.

Udostępnione są także informacje o publikacjach wyczerpanych, które były objęte rocznymi spisami od roku 1906. Nie dotyczy to publikacji z roku 1902 i z Suplementu, który ukazał się w roku 1905. Dotarcie do informacji na ich temat było trudne. Wydawcy nie rozpowszechniali danych dotyczących niedostępnych tytułów. Niezależnie od tego konieczne byłoby przejrzenie ogromnej liczby katalogów.

Najbardziej szczegółowe informacje dotyczące wydawców pochodzą z publikowanych przez nich katalogów. Uwzględniane są też dane z Book Review Digest i z opisów książek od roku 1897. Dane na temat dzieł wcześniejszych zaczerpnięte są z Annual American Catalogs.

Do opisów dodawane były także numery kart z Katalogu Biblioteki Kongresu. Wymagało to pracy zakrojonej na szeroką skalę, do której włączył się duży zespół fachowców.

Druga publikacja jest również bardzo obszerna – ma 2298 stron. Zatytułowana jest The United States catalogue suplement. Books published, 1912-1917. Ukazała się w Nowym Joku, w 1918 roku. Do Marion E. Potter, która była wydawcą tomu omówionego wyżej, dołączyły Emma L. Teich i Louise Teich.

Opisy książek zawarte w suplemencie także podają nazwiska autorów, tytuły, hasła przedmiotowe, szczegóły dotyczące oprawy, ceny, daty wydania dzieła i jego wydawcy. Dołączone są dane z Katalogu Biblioteki Kongresu.

W opisach podanych w suplemencie zastosowano ujednoliconą pisownię.

Obie publikacje dostępne są w Informatorium.

2016 04 21 10 33 48 IMG 1589 W cyklu "Skarby na Koszykowej" pragniemy zaprezentować Państwu czterotomowe wydanie El ingenioso hidalgo don Quixote de la Mancha. Nueva edicion corrigida... Miguela de Cervantes Saavedra (1547-1616) z 1780 roku (Madryt, drukarz Joaquin Ibarra), które uważane jest za jedno z najpiękniejszych wydań Don Kichota. Zostało bardzo starannie przygotowane przez Real Academia Española – zawiera m.in. udokumentowaną biografię autora oraz omówienie dzieła (autor Vicente de los Ríos), a także mapę Hiszpanii, którą opracował Tomás López. Cztery spore tomy (ok. 29 x 22 cm) wydrukowano specjalnie odlanymi czcionkami i ze specjalnie przygotowanymi ozdobnikami, na papierze pochodzącym z Katalonii w nakładzie 1600 egzemplarzy. Dodatkową atrakcją wydania są ozdobne strony tytułowe (frontispisy), portret Cervantesa oraz 31 sztychów, przedstawiających sceny z książki. Prezentowane tomy pochodzą z księgozbioru, otrzymanego przez Bibliotekę w 1935 roku (dar hr. Jakuba Potockiego).
Portret Cervantesa, rysowany przez José del Castillo i rytowany przez Manuela Salvadora Carmona jest – jak inne wizerunki pisarza – fikcyjny. Jego pierwowzór został namalowany na podstawie opisu Cervantesa („słownego selfie”) na początku jego nowel (Novelas ejemplares, wydanych po raz pierwszy w 1613 roku): „Pod wizerunkiem taki umieściłby napis: „Ten, którego oglądać tu możecie, o orlim obliczu, cisawych włosach, gładkim a wyniosłym czole, garbatym choć kształtnym nosie, srebrzystej brodzie, która lat temu niespełna dwadzieścia złota jeszcze była, o zawiesistych wąsach, małych ustach, zębach niedorosłych (gdyż ma ich tylko sześć, a i te w złych znajdują się miejscach, nie odpowiadają bowiem sobie wzajemnie), ten człek średniego wzrostu, ani wysoki ani mały, o barwnej cerze, jasnej raczej niż ciemnej, nieco ciężki w barkach, a niezbyt lekki w nogach: ów mówię, wyobrażać ma autora „Galatei” i „Don Kiszota z La Manchy” i tego, który napisał „Podróż do Parnasu” na wzór Cezarego Caporali Perusino i inne jeszcze dzieła, z których niejedno błądzi gdzieś po świecie zapomniane i pozbawione już może nazwiska swego twórcy: nazywa się pospolicie Miguel de Cervantes Saavedra.” [tłum. Zofia Karczewska-Markiewicz i Zdzisław Milner].

„Biblioteczka dla Dobrych Dzieci” Warszawa 1824-1829, unikatowa seria ukazała się nakładem Natana Glücksberga należy do najstarszych i najciekawszych zbiorów Muzeum Książki Dziecięcej. Składa się sześć miniksiążeczek o wymiarach 52 x 72 mm. Każdy miniaturowy tomik poświęcony został innej tematyce. Znajdziemy tu opowieści biblijne ze Starego i Nowego Testamentu (Historya biblijna), bajki wschodnie (Powieści arabskie), opowiadania z dziejów Polski (Historya polska), mity greckie i rzymskie (Mitologia) oraz dwa tomiki poświęcone wiedzy przyrodniczej z zakresu zoologii i botaniki (Historya naturalna). Trzeba zauważyć, że niewiele tekstu zmieściło się na tak małej powierzchni, tym bardziej że złożono go czytelną czcionką, z zachowaniem odstępów po tytułach i śródtytułach. W niektórych tomikach końce rozdziałów są dodatkowo zwieńczone ornamentem. Tekstowi towarzyszą też całostronicowe ilustracje. Jest ich co prawda niewiele, ale należy zwrócić uwagę, że w tym czasie ilustrowane książki w ogóle należały do rzadkości i były bardzo kosztowne.

Seria jest nadzwyczaj elegancka. Tomiki są starannie oprawione, z wyraźnymi śladami złoconych zdobień na grzbietach. „Biblioteczka dla Dobrych Dzieci” niezmiennie wywołuje podziw naszych czytelników!

Na koniec mała ciekawostka bibliofilska: w jednej z książeczek brakuje dwóch stron druku we wnętrzu i dwóch stron kończących tekst główny. Braki zostały jednak uzupełnione starannym, kaligraficznym pismem odręcznym. W drugim przypadku – na wyklejce książki.